BIBE
polski   english
Strona główna Instytut badań edukacyjnych
BIBE
Evidence Informed Policy
Zobacz również
Nasze strony
O pracowni

Zespół Pracowni BIBE zajmuje się przede wszystkim monitorowaniem i opracowaniem badań za lata 1989-2015 prowadzonych w zakresie szeroko pojętej edukacji.   >> więcej


napisz do nas
bibe@ibe.edu.pl
 
  poprzednie
następne  
 
Obserwuj
Tytuł badania: Cechy fonetyczne i fleksyjne potocznej polszczyzny mówionej na Łotwie
Data: sierpień 1994
Badacz: Halina Karaś
Abstrakt:

Celem badania było opisanie najważniejszych cech fonetycznych i fleksyjnych potocznej polszczyzny mówionej na Łotwie. Podstawą opisu były nagrania i zapisy sporządzone w Dyneburgu. Informatorami byli głównie przedstawiciele inteligencji – ludzie ze średnim i wyższym wykształceniem (24 osoby), inne warstwy reprezentowało sześć osób. Uwzględniono przekrój pokoleniowy; większość informatorów pochodziła z rodzin polskich, kilku z mieszanych; badani na co dzień posługiwali się językiem polskim, w rodzinach mieszanych rosyjskim, rzadziej łotewskim; wszyscy biegle mówili po rosyjsku. Stwierdzono, że akcent był w zasadzie paroksytoniczny, choć występowały pewne rozbieżności mające swoje źródło w akcentuacji języków wschodniosłowiańskich. W zakresie wokalizmu odnotowano: różnice pod względem siły wydechu między sylabą akcentowaną i nieakcentowaną znacznie większe niż w polszczyźnie ogólnej; akanie, szczególnie w języku niższych warstw społecznych, z towarzyszącą tendencją do wymowy hiperpoprawnej – zastępowanie nieakcentowanego a przez o; podwyższenie artykulacji i zwężenie samogłosek w pozycji nieakcentowanej; wymowę samogłosek nosowych zgodną ze stanem ogólnopolskim – u inteligencji i osób studiujących w Polsce, a także denazalizację i artykulację asynchroniczną samogłosek nosowych w wygłosie i przed szczelinowymi, zakłócenia w alternacji ęą; dość częstą labializację samogłosek; pewne substytucje samogłoskowe o mniejszym zasięgu. W zakresie konsonantyzmu odnotowano: powszechną wymowę ł przedniojęzykowego, h dźwięcznego, miękkiego l’ w każdej pozycji; inną niż w języku ogólnopolskim palatalność spółgłosek miękkich ś, ź, ć, – dominująca była wymowa półpalatalna; ze spółgłosek środkowojęzykowych tylko ń było wymawiane powszechnie z pełną miękkością; depalatalizację ń przed spółgłoskami stwardniałymi i twardymi; asymilację sz pod względem palatalności przed spółgłoskami miękkimi; wymowę dźwięcznego v w grupach sv, tv, kv, zmiękczonego x’ w grupie chy; inne zjawiska konsonantyczne mające podłoże leksykalne – rz zamiast r i odwrotnie, z zamiast dz, zmiękczone cz, wahania geg’e w wyrazach obcych. W zakresie fleksji rzeczownika odnotowano: wahania w kategorii rodzaju (męski zamiast żeńskiego i nijakiego, żeński zamiast męskiego i nijakiego); rzadkie wahania w kategorii liczby; inny niż w polszczyźnie ogólnej typ odmiany niektórych rzeczowników obcych. W odmianie rzeczowników męskich zauważono: przejście pewnej grupy rzeczowników męskich z jednej klasy rodzajowej do drugiej; zakłócenia w repartycji końcówek dopełniacza lp.; uogólnianie końcówki -u w celowniku lp.; osobliwości w miejscowniku lp.; brak wołacza; szerszy zakres końcówki -i/-y w mianowniku lm. bez nacechowania ekspresywnego; szersze użycie końcówki -ów w dopełniaczu lm., przestarzałe i regionalne końcówki; archaiczną końcówkę -mi zamiast -ami w narzędniku lm., osobliwości miejscownika lm. W odmianie nijakiej w mianowniku i bierniku lp. oprócz form zgodnych z ogólnopolskimi występowało zrównanie z formami żeńskimi (zmiana uwarunkowana fonetycznie); zanotowano też inne osobliwości w tej odmianie. W odmianie żeńskiej odnotowano: przejście do niej rzeczowników nijakich; zrównanie biernika lp. z mianownikiem lp. w odmianie rzeczowników żeńskich samogłoskowych (zwłaszcza w języku warstw niżej wykształconych); w mianowniku i bierniku lm. końcówkę -i (-y) w tematach samogłoskowych miękkich; biernik lm. rzeczowników żeńskich żywotnych równy dopełniaczowi; powszechną formę ręcami w narzędniku lm. W odmianie zaimka zaobserwowano: brak form enklitycznych zaimków osobowych; brak nagłosowego ń- w niektórych idiolektach (zwłaszcza osób słabiej wykształconych); nadużywanie zaimków osobowych; zaimek samy; zaimki w archaicznej postaci kużden, inszy. W odmianie przymiotników zaobserwowano: występowanie w orzeczniku przymiotnym form odmiany rzeczownikowej; wyrównanie końcówek przymiotników do końcówek rzeczowników; różnice w stopniowaniu. W odmianie liczebników zauważono: odmienianie tylko ostatniego członu liczebników porządkowych złożonych; dość częste liczebnikowo-przymiotnikowe złożenia; niekiedy brak odmienności liczebników; pewne osobliwe i przestarzałe formy. W koniugacji zauważono różnego typu wyrównania, różnorodność form aspektowych i iteratywnych, wariancyjność form fleksyjnych. Zaobserwowano: wiele form innowacyjnych, wahania przyrostków, wtórne formy iteratywne w bezokoliczniku; w czasie teraźniejszym starszy typ odmiany czasowników, wahania w doborze końcówek; w czasie przeszłym wyrażanie form osobowych najczęściej przez konstrukcje: zaimek osobowy + czasownik w trzeciej os., wyrównania w tematach fleksyjnych, mieszanie w lp. zakończeń rodzajowych męskich i żeńskich oraz w lm. męskoosobowych i niemęskoosobowych (to drugie w języku wszystkich informatorów), formę męskoosobową przy wszystkich klasach znaczeniowych rzeczownika; w idiolekcie jednego informatora – regionalne użycia imiesłowu uprzedniego; wahania w stosowaniu zaimka sięsobie; przykłady użycia bezprefiksalnych formacji czasownikowych niedokonanych w funkcji dokonanych; wahania w tranzytywności czasowników; wtórne iterativa z -an- zamiast -on- w temacie czasownika lub formy z innymi przyrostkami tematycznymi. Stwierdzono, że język polski na Łotwie jest odmianą polszczyzny północnokresowej z wyraźnie zaznaczonymi cechami kresowymi w warstwie fonetycznej i fleksyjnej, widocznymi tendencjami do wprowadzania różnych innowacji (często przy wpływie białoruskiego i rosyjskiego) oraz zachowywania archaizmów. Stwierdzono, że inteligencja przedwojenna używa nieco archaicznej polszczyzny ogólnej o pewnych cechach regionalnych (składnia i słownictwo); inteligencja średniego pokolenia wykształcona w szkołach rosyjskich oraz warstwy niżej wykształcone – polszczyzny silnie nasyconej elementami języka rosyjskiego lub dialektem północnokresowym, dzieci posługują się polszczyzną ogólną z pewnymi cechami regionalnymi.

Deskryptory TESE: Łotwa, język, polski, lingwistyka, kompetencje językowe, umiejętność mówienia, gramatyka
TESE descriptors: Latvia, language, Polish, linguistics, language skills, oral skills, grammar
Publikacje:
  • Karaś, H. (1995). Cechy fonetyczne i fleksyjne potocznej polszczyzny mówionej na Łotwie. Poradnik Językowy, 3, 35-55.
 
Tagi
Ostatnie wyszukiwania
Wyszukane słowo Liczba odpowiedzi
 
Strona internetowa współfinansowana ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Baza Informacji o Badaniach Edukacyjnych została stworzona w ramach projektu "BADANIE JAKOŚCI I EFEKTYWNOŚCI EDUKACJI ORAZ INSTYTUCJONALIZACJA ZAPLECZA BADAWCZEGO"