Abstrakt: |
Badanie miało na celu poznanie wzorów karier nauczycieli w kontekście przeobrażeń systemu edukacji. Dane empiryczne uzyskano za pomocą biograficznego wywiadu tematycznego, a opracowano je zgodnie z zasadami analizy teorii ugruntowanej B.G. Glasera i A. Straussa.
Badanie pozwoliło na stworzenie zarysu typologii modeli karier nauczycielskich, wśród których dominowały dwa: kotwicy i konstrukcji. Model kotwicy cechował się poszukiwaniem przez nauczyciela stabilizacji zawodowej, bezpiecznej przystani, możliwości „zarzucenia kotwicy” na jak najdłuższy okres funkcjonowania. Ten typ kariery układał się w poprzek rozwoju zawodowego nauczycieli, tzn. występował na każdym etapie ich profesjonalnego funkcjonowania oraz niezależnie od długości stażu pracy. Starsi nauczyciele wybierali ten model kariery w celu dotrwania w okresie zmian do emerytury. Wiązało się to z traktowaniem rozwoju zawodowego (uzyskania stopnia nauczyciela dyplomowanego oraz kwalifikacji zapewniających pensum dydaktyczne i możliwość kontynuacji pracy w danej placówce) jako formalnej konieczności. Grupa ta nie uważała, by kolejne formy doskonalenia zwiększały ich kompetencje, jako że prawdziwym nauczycielem zostawało się poprzez praktykę dydaktyczną. Mistrzostwo w zawodzie nauczyciela pojmowano w kategoriach sprawności metodycznej i umiejętności utrzymania dyscypliny w klasie. Młodsi respondenci wybierający ten model kariery nie łudzili się co do możliwości pracy w jednej placówce do emerytury. Wybór zawodu wynikał w ich przypadku z bilansu zysków i strat, jakiego mniej lub bardziej świadomie dokonywali – po stronie zysków widzieli głównie stabilność zatrudnienia oraz przywileje branżowe w postaci stosunkowo szybkiego czasu uzyskania stałej umowy o pracę, wakacji, niskiego wymiaru godzin, płatnych urlopów itp. Po stronie strat dostrzegano niskie wynagrodzenie oraz niski prestiż zawodu. Młodzi nauczyciele nie formułowali dalekosiężnych planów zawodowych, poddawali się raczej okolicznościom i zastanym warunkom. Karierę zawodową definiowali w kategoriach stabilności zatrudnienia, nie zaś awansu. Poprzez sukces pedagogiczny rozumiano dobre wspomnienia wychowanków o nich i ich pracy. Model konstrukcji można było podzielić na: konstrukcję uwięzioną – model realizowany przez nauczycieli, którzy w wyniku zmian systemowych utracili możliwość kontynuowania dotychczasowej ścieżki kariery i zmuszeni byli do podjęcia zatrudnienia gwarantującego ciągłość pracy, lecz poniżej subiektywnie postrzeganych kwalifikacji i aspiracji; odblokowany czas – model realizowany przez nauczycieli, którzy w reformie edukacji dostrzegli dla siebie nowe perspektywy rozwoju traktowanego jako ciągły i planowany proces wzbogacania kompetencji zawodowych, będących zapleczem dla nowatorskich i autorskich rozwiązań w klasie (w przypadku braku aspiracji do kariery pionowej) i szkole (w przypadku zajmowania wysokiego stanowiska w hierarchii szkoły). W wyniku badania wyróżniono również karierę typu patchwork, czyli złożoną z niespójnych, nieprzystających do siebie elementów oraz będącą wynikiem utraty stabilności zatrudnienia. Kariery takie obejmowały niespotykane dotychczas rozwiązania w postaci „nauczycieli objazdowych” (składanie pensum dydaktycznego z niepełnych form zatrudnienia w kilku placówkach), „nauczycieli wielospecjalizacyjnych” (posiadających uprawnienia do nauczania wielu przedmiotów, które nabyli w skróconych, kilkusemestralnych formach studiów podyplomowych), nauczycieli o wysokich kwalifikacjach, zatrudnianych na krótkie kontrakty, czy utrzymywanie zatrudnienia poprzez włączenie do pensum godzin wychowawczych czy opiekuńczych. Rozwój zawodowy był w takich przypadkach uwarunkowany okolicznościami i czynnikami zewnętrznymi. Kariera typu patchwork mogła również przybierać formę przejścia statusowego u nauczycieli wchodzących w rolę zawodową i wiązać się z pracą tymczasową w niepełnym wymiarze godzin czy pracą poza wyuczonym zawodem. |