Celem badania było określenie poziomu i dynamiki zróżnicowania gimnazjów w Polsce w oparciu o wyniki egzaminu gimnazjalnego z lat 2002-2009. W analizie wykorzystano wyniki z części humanistycznej egzaminu. Do szacowania wariancji międzygrupowej użyto jednoczynnikowej ANOVA z szacowaniem efektów losowych, następnie zaś obliczono wartości stosunku korelacyjnego. Wyniki analizy pozwoliły stwierdzić, że w dużych miastach miała miejsce silna polaryzacja szkół gimnazjalnych (szczególnie w Opolu) i zjawisko to miało wyraźną, wzrostową dynamikę (szczególnie w Zielonej Górze i Lublinie). Jednym z czynników sprzyjających temu zjawisku był rozwój segmentu szkół niepublicznych, przy czym wpływ ten nie był znaczący. Również procesy segregacji przestrzennej w niewielkim stopniu warunkowały proces różnicowania się wielkomiejskich gimnazjów. Natomiast kluczowe znaczenie okazała się mieć segregacja uczniów na progu szkoły podstawowej ze względu na poziom uprzednich osiągnięć szkolnych. Oznaczało to, że w odróżnieniu od gimnazjów wiejskich, w przypadku których zróżnicowanie międzyszkolne było niższe od zróżnicowania szkół podstawowych, w gimnazjach miejskich zróżnicowanie to wzrastało po etapie kształcenia podstawowego, czemu towarzyszył spadek prawdopodobieństwo spotkania w jednej szkole ucznia dobrego i słabego. W mniejszym, ale też znaczącym stopniu do różnicowania się gimnazjów miejskich przyczynia się różnicowanie się efektywności nauczania w poszczególnych gimnazjach.