Abstrakt: |
Celem badania było określenie roli rodziny zastępczej jako środowiska wychowawczego oraz stanu zdrowia i rozwoju fizycznego wychowanków z takich rodzin. Próbę badawczą stanowiła grupa dzieci i młodzieży wybrana losowo spośród wychowanków rodzin zastępczych z dzielnicy Warszawa-Śródmieście, do której dobrano na zasadzie zgodności płci i wieku grupę nastolatków z rodzin prawidłowo spełniających funkcje wychowawcze oraz grupę wychowanków domów dziecka z Warszawy. Każda z grup liczyła 100 osób, w tym 56 chłopców i 45 dziewcząt. Wśród dzieci wychowywanych w rodzinach zastępczych przeważali jedynacy (46%). 48% dzieci wychowywanych w rodzinach zastępczych spędziło tam ponad 70% swojego życia, najczęściej trafiali do nich między trzecim a siódmym rokiem życia. Stosunkowo niewielki odsetek (13%) miał za sobą pobyt w placówce. Czworo z badanych dzieci z rodzin zastępczych było sierotami naturalnymi, 22% półsierotami, 20% stanowiły dzieci nieślubne. 47% rodziców biologicznych dzieci z rodzin zastępczych miało zły stan zdrowia, który zaburzał pełnienie prawidłowych funkcji wychowawczych (rodziny dzieci z domów dziecka – 75%); u 34% źródłem stwierdzonych chorób był alkoholizm (u rodzin wychowanków domów dziecka – 66%); wysoki był odsetek chorób psychicznych matek. Innymi przejawami patologii były promiskuityzm lub prostytucja (ponad 40% matek dzieci przebywających w rodzinach zastępczych i w domach dziecka) i działalność przestępcza ojców (odpowiednio 37% i 55%). W 33% rodzin naturalnych dzieci z rodzin zastępczych i 71% rodzin dzieci z domów dziecka stwierdzono złe pożycie rodziców (kłótnie i awantury). U 26% rodzin stwierdzono zły stosunek rodziców do dziecka, przyjmujący drastyczną formę porzucenia. 73% rodzin zastępczych stanowiły rodziny spokrewnione z badanymi (najczęściej dziadkowie – 60%), 27% rodziny obce. 53% rodzin stanowiły rodziny niepełne – ze względu na zaawansowany wiek opiekunów, a także duży udział osób niezamężnych (17%). Wyłącznie w rodzinach spokrewnionych występowały przejawy patologii społecznych, zjawiska takie nie występowały w rodzinach „obcych”. Rodziny „obce” reprezentowały też wyższy poziom wykształcenia, były zdecydowanie mniej liczne (w 75% jedynym dzieckiem był sam badany). Ocenę stanu zdrowia oparto na częstości występowania poszczególnych nieprawidłowości zdrowotnych, zarejestrowanych w szkolnej dokumentacji lekarskiej pod postacią powszechnie obowiązujących grup dyspanseryjnych. 71% dzieci z rodzin zastępczych wymagało objęcia czynną opieką lekarską (wychowankowie domów dziecka – 89%). Najczęstszymi nieprawidłowościami były trwałe uszkodzenia narządu ruchu i statyki ciała (46%) oraz wady i choroby wzroku (21%). Co trzeci badany przejawiał symptomy nieprawidłowego działania układu nerwowego (czynnościowe 19%, organiczne 13%; wychowankowie domu dziecka łącznie 40%). Najprawdopodobniej wynikały one z patologicznego funkcjonowania naturalnego środowiska rodzinnego. Ocena rozwoju fizycznego oparta na pomiarze wysokości ciała wykazała, że wychowankowie rodzin zastępczych bliżsi są wymiarem wzrostu rówieśnikom z rodzin prawidłowych (osiągali oni najwyższe wartości) niż wychowankom domów dziecka (wartości najniższe). Obniżenie wysokości ciała względem grupy porównawczej było większe w przypadku rodzin spokrewnionych niż „obcych”, co pozwala przypuszczać, że te drugie są do tej roli lepiej przygotowane. Wraz z wydłużaniem się pobytu dzieci w rodzinie zastępczej zmniejszały się różnice między nimi a rówieśnikami z rodzin prawidłowych. Uzyskane wyniki dowiodły pozytywnej roli wobec rozwoju biologicznego, a po części i psychicznego dzieci i młodzieży w wieku szkolnym wychowywanych w rodzinach zastępczych. |