Celem badania było: określenie zmian rozwojowych w używaniu środków uzależniających w normalnej populacji dorastających, tj. w wieku między 11.-12. a 17.-18. rokiem życia ze środowiska wielkomiejskiego; określenie zmian rozwojowych różnych aspektów osobowości i funkcjonowania społecznego, powiązań między nimi, czynników socjoekologicznych, wyznaczających tempo, specyfikę i pojawianie się problemów w rozwoju społecznym dorastających; przeanalizowanie zależności między uwarunkowaniami i przebiegiem rozwoju psychospołecznego a używaniem substancji uzależniających w okresie dorastania. Badanie Ocena uwarunkowań socjoekonomicznych i mechanizmów psychologicznych rozwoju dzieci i młodzieży w związku z używaniem środków uzależniających prowadzono równolegle w Warszawie i Berlinie Zachodnim (tam Instytut Psychologii Uniwersytetu Technicznego); polską część zrealizował Instytut Psychiatrii i Neurologii w ramach CPBP 11.8. Badanie miało charakter podłużny, pomiary zmiennych odbywały się w interwałach rocznych, badaniu poddawano równolegle kilka grup wiekowych. Należące do nich osoby znajdowały się w różnych stadiach adolescencji. Były to: grupa pierwsza – ponad 600 dzieci, w momencie pierwszego pomiaru miały około 11 lat, tj. wchodziły w okres adolescencji; grupa druga – ponad 400 dzieci, około 14 lat, w środkowej fazie adolescencji; grupa trzecia – prawie 200 dorastających, około 17 lat, zaawansowana lub końcowa faza adolescencji. Proporcja chłopców i dziewcząt w badanych próbach była bliska 50:50. W badaniach podłużnych uczestniczyli także rodzice dzieci. Zgromadzony materiał empiryczny ograniczał się do odpowiedzi na pytania typu kwestionariuszowego i wypełniania skal ocen. Około 30% chłopców już między 11.-12. r.ż. miało za sobą inicjację w paleniu tytoniu, a około 80% paliło systematycznie przed ukończeniem szkoły średniej. Dziewczęta generalnie zaczynały palić nieco później (ale już w wieku 14-15 lat paliło 40% próby) i paliły nieco mniej. Największy przyrost palenia miał miejsce w wieku 12-13 lat u chłopców i 15-16 lat u dziewcząt. Informację o inicjacji w zakresie palenia marihuany podało około 6% 15-latków i około 11% 17-latków, proporcje płci były niemal identyczne. Palenie marihuany pojawiało się w wybranych grupach i środowiskach raczej jako element obyczajowości niż jako rozpowszechniona praktyka. Około 36% chłopców i 20% dziewcząt w wieku 11-12 lat deklarowało pierwsze doświadczenia z piwem lub winem. W wieku 14-15 lat było to już około 60% badanych. W późniejszym okresie wzrastała liczba osób po inicjacji alkoholowej, od 14. roku życia dziewczęta informowały o tym równie często jak chłopcy. Największy przyrost osób po inicjacji miał miejsce w okresie między 12. a 14. r.ż., najwyższy wskaźnik przyrostu częstości picia piwa lub wina przypadał na wiek 14-15 lat u dziewcząt i 15-16 lat u chłopców. Chłopcy znacznie wcześniej i częściej zaczynali pić wódkę. Około 1,6% informowało o próbach wąchania kleju, najczęściej chłopcy i dziewczęta w wieku 11-12 lat. O doświadczeniach z braniem kompotu najczęściej informowali badani w wieku 15-16 lat. Ustalono, że nawykowe używanie środków uzależniających rozwijało się raczej według modelu addytywnego niż kompensacyjno-komplementarnego. Zdecydowanie pozytywnie korelował wiek, w którym następowała inicjacja w zakresie jednej substancji, z wiekiem rozpoczęcia użycia innych. Najbardziej wyrazisty skok w nawykowym używaniu substancji uzależniających miał miejsce w okresie przejścia ze szkoły podstawowej do średniej (około 15.-16. r.ż.). Palenie tytoniu nie pozostawało w związku z sytuacją społeczną rodziny czy jej statusem społecznym. Chłopcy z rodzin deklarujących intensywniejsze używanie tytoniu i picie alkoholu informowali o wcześniejszej inicjacji w tym zakresie, dla dziewcząt nie zachodziła taka relacja. Dziewczęta z rodzin intensywnie palących tytoń same zaczynały palić nawet relatywnie później niż ich rówieśnice. Prawidłowości modelowania poprzez wzorce rodzinne nawykowego palenia tytoniu i picia alkoholu były więc różne dla chłopców i dziewcząt. Nie znalazło potwierdzenia przekonanie o korzystnym wpływie wysokiej spójności wewnątrzrodzinnej i wyrazistej konsekwencji w sprawowaniu kontroli rodzicielskiej na ograniczenie nałogowego używania środków uzależniających. Dzieci, których rodzice stawiali więcej wymagań, rozpoczynały palenie i picie nawet wcześniej niż ich rówieśnicy. Im relatywnie więcej czasu dzieci spędzały poza domem, tym większy był zakres kontaktów ze środkami uzależniającymi. Badani wcześniej rozpoczynający kontakty z tytoniem i alkoholem opisywali samych siebie generalnie jako bardziej niezależnych, w większym stopniu spełniających normatywne standardy dorosłości, o rozleglejszych i bardziej zaawansowanych kontaktach heteroseksualnych. U chłopców wcześniejsze i rozleglejsze doświadczenia z alkoholem łączyły się z podkreślaniem ważności takich wartości jak wolność w rozumieniu unikania kontroli, u dziewcząt z wyrazistszym nastawieniem na wartości doraźne. Chłopcy wcale niepalący lub mało palący i unikający alkoholu podkreślali orientacje allocentryczne i wartości aksjologiczne, dziewczęta zaś orientację na wartości postmaterialistyczne. Wnioski i postulaty były następujące: oddziaływania profilaktyczne i korekcyjne powinny się skupić na odraczaniu pierwszych kontaktów ze środkami uzależniającymi, raczej na minimalizowaniu kontaktów z nimi niż całkowitej prewencji, wprowadzaniu alternatywnych zachowań konstytuujących tożsamość dorastającego i pełniących analogiczne funkcje kompensacyjne wobec zagrożeń, co używanie środków uzależniających; należy uwzględnić fazę adolescencji, w której następuje przejście do szkoły ponadpodstawowej, międzypłciowe różnice wzorców używania substancji uzależniających, akcentowanie w pracy z rodzicami potrzeby zmian w relacji rodzice – dziecko.