Celem badania była weryfikacja hipotez: osoby o nastawieniu na świat charakteryzują się specyficznym syndromem postaw wobec rzeczywistości społecznej, polegającym na: tendencji do identyfikowania się ze wspólnotami szerszymi niż rodzina, przyjaciele i naród (grupa etniczna); tendencji do przejawiania tolerancji i braku uprzedzeń etnicznych i religijnych; akceptacji koncepcji otwartych granic i tworzenia w Europie wspólnot ponadnarodowych; osoby o nastawieniu na lokalność również charakteryzują się specyficznym, choć odmiennym syndromem postaw, polegającym na: tendencji do ograniczania samoidentyfikacji do grupy narodowej (etnicznej), przyjacielskiej lub rodzinnej; tendencji do przejawiania niskiej tolerancji (lub nietolerancji) etnicznej i religijnej; lęku przed dominacją innych (obcych); braku przychylności dla koncepcji otwartych granic i tworzenia w Europie struktur ponadnarodowych. Badaniem objęto: 2466 studentów z 43 uczelni w 18 ośrodkach akademickich (próba losowa warstwowana według typów uczelni i lat studiów, objęła 140 grup studenckich z pierwszego, drugiego, trzeciego i czwartego roku studiów); 909 uczniów z 18 miast akademickich – 18 klas trzecich liceów ogólnokształcących i 18 klas trzecich techników oraz 858 uczniów z 32 ośrodków pozaakademickich – 18 trzecich klas licealnych i 18 klas trzecich średnich szkół zawodowych (próby dobrane celowo); 223 uczniów z siedmiu liceów ogólnokształcących na terenach zamieszkanych przez mniejszości narodowe. Podstawowym narzędziem był kwestionariusz ankiety Swoi i inni zawierający 51 pytań oraz metryczkę z 12 pytań. Ankietę przeprowadzano audytoryjnie. Wyniki wykazały wysoki stopień zainteresowania i otwartości respondentów na świat, dominowały nastawienia tolerancyjne. Potwierdzone zostały klasyczne zależności od cech struktury społecznej (płeć, urbanizacja, wykształcenie). Hipotezy o otwartości na świat i lokalności nie dały się zweryfikować w prosty sposób; badani prezentowali następujące cechy: identyfikowali się z własną rodziną i narodami, ale mieli negatywny obraz własnego narodu; identyfikowali się z szerszymi zbiorowościami ponadlokalnymi, w tym z Europą; wykazywali wysoki stopień tolerancji religijnej; wykazywali dość wysoki stopień tolerancji etnicznej (zróżnicowany w zależności od poczucia wspólnoty losu, warunków życia, charakteru kontaktów, doświadczeń); wykazywali wybiórczą akceptację obcych; wykazywali przejawy lęku przed dominacją innych, co wpływało na ocenę sąsiadów i obawy związane z jednoliceniem Europy; interesowali się i akceptowali Europę otwartych granic i wspólnot ponadnarodowych. Stwierdzono małe wyniki w postawach uczniów i studentów – mieściły się one w granicach błędu lub wykazywały systematyczną, choć słabą tendencję do większej tolerancji wśród studentów. Autoidentyfikacje młodzieży skupiały się na rodzinie (90%), wysoką pozycję zajmował również naród. Uczniowie w nieco większym stopniu niż studenci widzieli „swoich” wśród Polaków i katolików. Przeważał pogląd, że Polakiem jest ten, kto się za niego uważa. Działała norma obrony wszystkich zagrożonych, co można uznać za przejaw otwartości na innych. Polacy jako „swoi” wzbudzali sporo niechęci i krytycyzmu (40% badanych przypisało Polakom same cechy negatywne). Emocje pozytywne były silniejsze w stosunku do mieszkańców Europy Zachodniej niż do sąsiadów. Najwięcej niechęci budzili Cyganie, Rumuni, Niemcy i Rosjanie, w dalszej kolejności Żydzi. Sympatię budzili przede wszystkim Amerykanie, a także Francuzi i Włosi. Uczniowie częściej lubili „swoich” i częściej mieli postawy niechętne wobec obcych. W porównaniu z 1974 i 1991 wzrosła niechęć wobec Polaków, Cyganów i Rosjan; osłabła wobec Żydów, Niemców i Ukraińców. 12% respondentów charakteryzowało się wysokim etnocentryzmem, ponad 40% – niskim. Wykorzystanie skali dystansu społecznego Bogardusa wykazało znaczną akceptację innych (obcych) w rodzinie, szkole czy na wakacjach i znaczny stopień ich odrzucenia w roli zwierzchnika (około połowy badanych) i współpracownika, co może być interpretowane w kategoriach gościnności i wartości odświętnych. Mniejszościom narodowym badani przyznawali prawo do szanowania praktyk religijnych i pielęgnowania kultury, w dużym stopniu odmawiali udziału we władzy (na szczeblu lokalnym ponad 40%, w sejmie 41,5% studentów i 53,3% uczniów). Odmowa ta dotyczyła w jednakowej mierze wszystkich narodowości ujętych w ankiecie. Postawy emocjonalne wobec konkretnej narodowości nie zawsze były skorelowane z jej stereotypem. Interpretacja postaw emocjonalnych była trudna; potwierdziła się prawidłowość, że bliższe kontakty między ludźmi wpływają na wyraźniejszy wzajemny stosunek, jednak niekoniecznie na wzmocnienie pozytywnych uczuć – kraje odleglejsze były oceniane wyżej. Wykazano, że badani są w około 30% otwarci, dla tylu z nich bliskich było co najmniej sześć krajów. Badanie w szkołach mniejszości narodowych pozwoliło zasygnalizować zależności: zamykanie się grup negatywnie oceniających przeszłe doświadczenia i wzajemne rachunki z Polakami oraz znaczenie prawidłowości, że małe miasta i wsie nie sprzyjają otwartości i tolerancji, duże zaś środowiska są bardziej tolerancyjne. Bezpośrednie kontakty mniejszości i Polaków nie wpływały na bardziej pozytywne postawy. Polscy uczniowie w badanych szkołach byli mniej etnocentryczni. Mała była atrakcyjność Polaków dla młodzieży mniejszościowej i dla samych Polaków, którzy mieli podobnie negatywny ich obraz i chętnie poznaliby lepsze życie poza krajem. Ponad 80% młodzieży określiło się jako wierzący, w tym około 17% jako głęboko wierzący, 57% jako regularnie praktykujący. Niewielkie różnice wystąpiły między uczniami i studentami oraz w zależności od wielkości ośrodka i wykształcenia ojca (niższy poziom religijności wykazywali studenci z większych miast mający ojców o wyższym wykształceniu). Stopień tolerancji religijnej był wyższy niż tolerancji etnicznej (niższy poziom prezentowali deklarujący się jako głęboko wierzący), była ona często argumentem przeciw religii w szkole. Tolerancję wiązano z przekonaniem o osobistym, prywatnym charakterze wiary i praktyki religijnej. Były religie bardziej i mniej tolerowane (satanizm, wiara Świadków Jehowy). Zainteresowanie problemem zjednoczenia Europy zadeklarowało ponad 80% studentów i około 70% uczniów; bardziej interesowali się nim mężczyźni, pochodzący z dużych miast, z rodzin o wyższym wykształceniu, z uczelni i szkół technicznych. Zjednoczoną Europę widziano jako geograficznie bez granic, opartą na wspólnocie gospodarczej, zachowującą odrębności kulturowe. Badani wyrażali obawy przed dominacją jednego państwa (Niemcy), choć spodziewali się jej; przewidywali i akceptowali dominacje języka angielskiego. Więcej obaw wyrażały kobiety, które też mniej interesowały się tą sprawą i mniej o niej wiedziały. Badani uważali, że Polska znajdzie się w zjednoczonej gospodarczo i politycznie Europie, wiązali z tym na ogół pozytywne odczucia i nadzieje; 1/3 wyrażała w tej sprawie wątpliwości. Wyrażane obawy zdawały się wynikać z racjonalnej oceny sytuacji niż z emocji i stereotypów.