Celem badania była próba określenia poziomu i zasięgu działań realizowanych przez szkoły wiejskie w zakresie wychowania zdrowotnego poprzez: poznanie opinii dzieci wiejskich o zdrowiu, warunkach jego pielęgnowania i oceny prozdrowotnych zabiegów szkoły; poznanie stosunku nauczycieli wiejskich do zdrowia jako wartości pedagogicznej; zbadanie deklaratywnej i faktycznej działalności dydaktyczno-wychowawczej szkół na rzecz promocji zdrowia. Porównując opinie uczniów i nauczycieli chciano określić relacje między nimi w zakresie wychowania zdrowotnego. Badanie przeprowadzono w wiejskich szkołach podstawowych na terenie województw: kieleckiego, radomskiego, rzeszowskiego i tarnobrzeskiego. Objęto nim 324 uczniów klas ósmych (192 dziewcząt i 132 chłopców) oraz 64 nauczycieli wszystkich przedmiotów (47 kobiet; wiek 22-63 lata; 55,5% wykształcenie wyższe nauczycielskie, pozostali wykształcenie na poziomie studium nauczycielskiego). Zastosowano kwestionariusz ankiety Ja – moje zdrowie – sport; przeprowadzono także obserwacje, analizę dokumentacji szkolnej, rozmowy z uczniami i nauczycielami. Dla 83,3% uczniów źródłem wiedzy o zdrowiu była rodzina, dla 72,7% szkoła, dla 50% środki masowego przekazu, 30% wskazało placówki zdrowia. Ponad połowa uczniów stwierdziła, że w ich szkołach prowadzono działalność na rzecz promocji zdrowia; 66,6% uznało ją za wystarczające. 88,9% uznało, że wiedza o zdrowiu jest wystarczająca. Uczniowie nie potrafili podać konkretnych przykładów działań szkoły. Prawie 65,5% nie wiedziało, co może zrobić nauczyciel na rzecz kształcenia postaw prozdrowotnych. 88,9% określiło swoją postawę wobec zdrowia jako pozytywną, pozostali jako obojętną. Zdrowie kojarzyło się badanym uczniom z brakiem choroby, łączyli je z aktywnością ruchową. 83,3% uznało się za zdrowych, 22,2% miało co do tego obiekcje z powodu częstych chorób. Wszyscy badani podkreślali, że sposobem na zdrowie jest aktywność ruchowa; 38,8% stwierdziło, że jest ona potrzebna do prawidłowego rozwoju organizmu. 5,6% określiło swój poziom zainteresowania aktywnością ruchową jako wysoki, 61,1% jako bardzo wysoki, 33,3% jako niski. Do najważniejszych korzyści z nią związanych badani zaliczyli radość życia oraz dążenie do bycia lepszym (po 66,6%), kontakty z ludźmi (55,5%), atrakcyjny styl życia, piękno ruchu i kontakt z przyrodą (po 44,4%), pokonywanie własnych słabości (38,8%). Dla 22,2% aktywność ruchowa była odpowiednią normą rodzinnego wypoczynku. Uczniowie nie poświęcali aktywności ruchowej zbyt dużo czasu: najwięcej czasu dziennie przeznaczali na obowiązki domowe (78,3%), spotkania z kolegami (72,7%), oglądanie telewizji (55,5%), dbałość o własny wygląd i praktyki religijne (po 54,5%); na aktywność ruchową przeznaczano tyle samo czasu co na czytanie książek i hobby (po 44%). Młodzieży zależało przede wszystkim na poprawie sprawności fizycznej (94,4%) i atrakcyjnym spędzaniu czasu wolnego (83,3%), następnie na poprawie ogólnego stanu zdrowia (25,5%), zrzuceniu nadwagi (27,7%). 87% badanych brało udział w szkolnych zajęciach wychowania fizycznego, 23% w zajęciach pozalekcyjnych. Zapotrzebowanie na aktywność ujawniło 75%. Wśród form samodzielnej aktywności ruchowej najczęściej podejmowano bieganie (44,4%), grę w piłkę nożną (42%), jazdę na rowerze (38,8%). 33,3% stwierdziło brak problemów w podejmowaniu aktywności ruchowej, 55,5% wskazało na brak czasu, 46,2% na brak zainteresowania i zrozumienia w środowisku, 22,2% przemęczenie nauką i praca w gospodarstwie, 11,1% brak środków materialnych. 5,5% nie uczestniczyło w lekcjach WF-u z powodu stałych zwolnień lekarskich, 38,8% ograniczało aktywność ruchową do lekcji WF-u lub sporadycznej aktywności do godziny tygodniowo, 22,3% przeznaczało na zajęcia ruchowe około trzech godzin tygodniowo, 38,8% – sześć godzin tygodniowo. Badani nauczyciele definiowali zdrowie w wymiarze fizycznym i psychicznym, 25% także w wymiarze społecznym. 90,9% określiło swój stan zdrowia jako raczej dobry, zdecydowanie zadowolonych było niecałe 0,5%, tyle samo miało do niego zastrzeżenia. Zdrowie było wartością niekwestionowaną. 81,8% określiło własny poziom wiedzy o zdrowiu jako wystarczający, po 9% jako zadowalający i niewystarczający. 75% przejawiało pozytywne postawy wobec dbałości o zdrowie, 15,9% obojętne, niektórzy zmienne (uaktywnienie postaw pozytywnych w przypadku dolegliwości). 54,5% dokonywało wyborów w codziennym życiu, mając na uwadze zdrowie. Na zdrowy styl życia składały się według nauczycieli rezygnacja z używek i aktywność ruchowa. 75% uznawało szkodliwość nikotyny i nie paliło papierosów; z 25% palących 17% paliło nałogowo. 15,9% w ogóle nie spożywało alkoholu, wśród pozostałych najwięcej było pijących kilka razy w roku, nie częściej niż dwa razy w miesiącu; najczęściej spożywano wino, drinki, wódkę, najrzadziej piwo. Duże zainteresowanie aktywnością ruchową (głównie sportem) ujawniło 75%, pozostali zadeklarowali małe. Zainteresowania mieściły się w kategorii aspiracji i postawy biernej. Najwięcej czasu badani poświęcali na codzienne obowiązki domowe i rodzinne, pracę na działce (75%), spotkania towarzyskie, uczestnictwo w kulturze oraz dbałość o własny wygląd (po 50%). 68,1% przejawiało uczestnictwo w różnych formach kultury fizycznej przez godzinę tygodniowo, a uwzględniając pracę na działce, czas ten wynosił trzy godziny i więcej. 22,8% nauczycieli nie podejmowało aktywności ruchowej. 84,9% twierdziło, że może być ona sposobem na polepszenie zdrowia. Zdrowie i skuteczność aktywności zdaniem badanych były zależne od środowiska; prawie 1/3 nie robiło nic w zakresie ochrony środowiska i nie promowało jej. Dla 68,1% badanych aktywność ruchowa stanowiła integralne ogniwo pracy pedagogicznej. 54,5% stwierdziło, że brak w ich szkołach programu globalnego; blisko 1/4 uznała jego istnienie za konieczność i wykazywała się znajomością działań realizowanych przez szkołę w tym zakresie; wśród czynników pedagogicznych dominowały wartości higieniczno-sanitarne. Częstymi formami pracy pedagogicznej były pogadanki, filmy (54,5%), wycieczki i rajdy w czystym środowisku (25%). Wielu organizowało spotkania z profesjonalistami; część próbowała wpływać na uczniów poprzez szkolne koła PCK; badani widzieli również możliwości w ZHP. Za niezbędnych sojuszników w promowaniu zdrowia badani uznali rodziców, ale ich postawa nie była dla nich satysfakcjonująca. Stwierdzono, że działalność nauczycieli na rzecz promocji zdrowia można uznać za słabo zorganizowaną; opinie młodzieży świadczyły, że ich obecność w procesie pedagogicznym odbiega od oczekiwań uczniów. Zaobserwowano rozbieżności między przekonaniem badanych uczniów o stanie własnego zdrowia a jego oceną przez służby lekarskie. Dostrzeżono także rozbieżności między nauczycielami a uczniami w ocenie działań prozdrowotnych w szkole, prawdopodobnie ze względu na źródło wiedzy dzieci o stanie zdrowia, którym była rodzina. Stwierdzono, że szkoły wiejskie powinny wykorzystywać walory środowiska naturalnego do organizacji zajęć. Z powodu niewystarczającego poziomu wiedzy zdrowotnej nauczycieli i ich braku działań władze oświatowe powinny odpowiednio edukować kadrę pedagogiczną. Zdrowie powinno być traktowane jako wartość pedagogiczna, a nauczyciele stanowić wzór do naśladowania przez uczniów.