Abstrakt: |
Celem badania była próba określenia podobieństw i różnic między rodzinami wychowującymi dziecko niepełnosprawne intelektualnie i rodzinami wychowującymi dziecko normalne – w zakresie czynników środowiska rodzinnego o charakterze kulturowym. Badanie przeprowadzono wśród rodzin młodzieży uczęszczającej do zasadniczych szkół zawodowych w Lublinie; objęto nim 60 rodzin dzieci niepełnosprawnych (po połowie dziewcząt i chłopców) uczących się w Zasadniczej Szkole Specjalnej, grupę porównawczą stanowiło 60 rodzin dzieci normalnych (dobranych jednorodnie z grupą podstawową pod względem płci i wieku). Posłużono się formą badań terenowych, techniką wywiadu kwestionariuszowego (standaryzowanego). W obu grupach ojcowie najczęściej mieli wykształcenie zasadnicze zawodowe lub niepełne średnie. W grupie młodzieży niepełnosprawnej było 15% ojców z wykształceniem podstawowym, 13,33% ze średnim; podobnie w próbie młodzieży pełnosprawnej, z przewagą wykształcenia średniego (21,67%) nad podstawowym (13,33%). Ojcowie obu grup nie różnili się istotnie statystycznie pod względem poziomu wykształcenia; wystąpiły istotne różnice wśród matek – w grupie niepełnosprawnej ponad trzykrotnie częściej miały wykształcenie podstawowe, w grupie pełnosprawnej częściej miały wykształcenie zawodowe lub niepełne średnie; największe różnice wystąpiły między matkami chłopców. Ogólnie stwierdzono bardzo zbliżoną strukturę wykształcenia obojga rodziców we wszystkich analizowanych kategoriach; rodzice w danej grupie mieli zbliżony poziom wykształcenia. Stwierdzono, że negatywne wzorce życia rodzinnego występowały w obu badanych środowiskach z podobną częstotliwością. Większość stanowiły rodziny, w których nie dochodziło do kłótni i awantur; częste kłótnie występowały w kilku rodzinach z obu grup, najczęściej z powodu różnic poglądów (kłótnie rodzeństwa), nadużywania alkoholu i sytuacji materialnej (rodzice), niewywiązywania się dzieci z obowiązków domowych, późnych powrotów do domu, niechętnego wykonywania poleceń (kłótnie dzieci – rodzice). Badane rodziny dzieci niepełnosprawnych na ogół nie postrzegały niepełnosprawności dziecka jako powodu kłótni. Występowały pojedyncze przypadki nadużywania alkoholu, najczęściej w rodzinach niepełnosprawnych dziewcząt. W grupie młodzieży niepełnosprawnej było sześciu mężczyzn karanych sądownie (czterech ojców, dwaj bracia), w grupie pełnosprawnej dwie osoby; różnice nie były istotne statystycznie. Zachowanie pozytywne – wspólne spożywanie posiłków – miało miejsce istotnie częściej w rodzinach dziewcząt niepełnosprawnych w porównaniu z rodzinami dziewcząt pełnosprawnych i rodzinami niepełnosprawnych chłopców; częściej także w rodzinach normalnych dziewcząt niż chłopców. W większości rodzin rodzice oboje podejmowali decyzje; w rodzinach chłopców niepełnosprawnych najczęściej decyzje podejmowała matka, potem oboje rodzice. 30-40% młodzieży często spędzało czas wolny przynajmniej z jednym rodzicem, dziewczęta normalne – około 13%; w większości rodzin rodzicem tym była matka, tylko w rodzinach niepełnosprawnych chłopców – ojciec. 23-43% dzieci spędzało czas wolny z rodzicami rzadko, głównie z matką. 23-43% prawie w ogóle nie spędzało czasu wolnego z rodzicami. Zróżnicowanie spędzania wolnego czasu było nieistotne statystycznie. Na zorganizowany wypoczynek wyjeżdżało co roku niewielu rodziców – siedem rodzin w grupie podstawowej i sześć w porównawczej, co dwa–trzy lata – odpowiednio dziewięć i 14; częściej niż z rodzicami dzieci wyjeżdżały same (szczególnie w grupie porównawczej); brak wyjazdów rodzice tłumaczyli brakiem środków finansowych; różnice między grupami nie były istotne statystycznie. Stwierdzono, że na uzyskane wyniki mógł wpłynąć kwestionariusz wywiadu, oparty na dotychczasowych badaniach środowiska rodzinnego dzieci niepełnosprawnych intelektualnie w stopniu lekkim, uczęszczających do szkół podstawowych, a także fakt, że naukę w szkole zawodowej kontynuowały dzieci upośledzone, mające silne wsparcie ze strony rodziny; w kształtowaniu środowiska rodzinnego pewną rolę mogła odegrać szkoła; młodzież z badanych środowisk była rehabilitowana w systemie półotwartym. |