Abstrakt: |
Badanie zrealizowano w ramach grantu KBN PB00/P1/92. Przedmiotem badania był zespół wypalenia zawodowego wśród nauczycieli. Zgodnie z definicją autorki kluczowym czynnikiem dla rozwoju wypalenia jest zgeneralizowane doświadczenie niepowodzenia w zmaganiu się ze stresem i obciążeniami emocjonalnymi wykonywanego zawodu. Zespół wypalenia pojawia się stopniowo i jest wynikiem współoddziaływania stresu i czynników podmiotowych, takich jak oczekiwania zawodowe, cele zawodowe, rozbieżności między oczekiwaniami a realnością życia zawodowego itp. Wypalenie zawodowe poprzedza bezpośrednio nieumiejętność radzenia sobie ze stresem, a jego typowymi objawami są: emocjonalne i psychofizyczne wyczerpanie, deprecjonowanie podmiotów interakcji zawodowej, obniżenie lub utrata satysfakcji i zaangażowania zawodowego. Syndrom wyczerpania dotyczy najczęściej zawodów wymagających bliskiego kontaktu interpersonalnego, zaangażowania i wymiany emocjonalnej (lekarz, pielęgniarka, nauczyciel, pracownik socjalny itp.). Badanie przeprowadzono na grupie losowej 74 nauczycieli szkół podstawowych (28) oraz szkół średnich ogólnokształcących i zawodowych (46). Wśród badanych znalazło się 56 kobiet i 18 mężczyzn, średni wiek badanych wynosił 40 lat, staż pracy wahał się od roku do 30 lat. W badaniu wykorzystano: Kwestionariusz MBI C. Maslacha w tłumaczeniu i adaptacji T. Marka (22 twierdzenia badające wyczerpanie emocjonalne, depersonalizację, zaangażowanie w pracę vs. jego brak oraz globalny poziom wypalenia) do pomiaru wypalenia; skalę samooceny do kontroli poziomu stresu badanych; zmodyfikowaną skalę Moosa (1986) do pomiaru sposobów zmagania się ze stresem zawodowym oraz skalę spostrzeganego wsparcia społecznego (Herari, Jones, Sęk, 1988) (20 twierdzeń dotyczących wsparcia rzeczowego, emocjonalnego, poznawczego i instrumentalnego). Wyniki badania pozwoliły stwierdzić u części badanych wypalenie zawodowe oraz ujawniły, że najwyższe wyniki wystąpiły na skali zaniżonego zaangażowania. Istotny statystycznie poziom wyczerpania emocjonalnego pojawił się wśród nauczycieli szkół średnich, a skłonność do depersonifikacji ujawniali częściej mężczyźni. Analiza skupień metodą najbliższego sąsiedztwa pozwoliła wskazać różnice w strukturze wewnętrznej syndromu wypalenia całej próby oraz każdej z badanych grup. W całej próbie oraz w grupie mężczyzn i nauczycieli szkół średnich najbliższe sąsiedztwo łączyło całkowite wypalenie z emocjonalnym wyczerpaniem, następnie z zaangażowaniem zawodowym. Najdalsze sąsiedztwo wystąpiło w przypadku depersonifikacji. W grupie kobiet i nauczycieli szkół podstawowych najbliższe sąsiedztwo łączyło zaangażowanie zawodowe z emocjonalnym wyczerpaniem, następnie z całkowitym wypaleniem. Znów najbardziej odległa okazała się kategoria depersonifikacji. W badaniu stwierdzono, że stres był najlepszym predykatorem wypalenia zawodowego. Jednocześnie przekonano się, że badani dysponowali skutecznymi sposobami radzenia sobie ze stresem i wypaleniem. Należały do nich przede wszystkim rozwiązywanie problemów oraz spostrzegane wsparcie społeczne (od przyjaciół, rodziny i uczniów, nie zaś od metodyków i innych profesjonalistów), działające szczególnie skutecznie w przypadku obniżonego zaangażowania, niedziałające jednak na pozostałe wymiary wypalenia ani na mężczyzn. Żadna z tych metod nie wpływała istotnie na emocjonalne wyczerpanie, będące jądrem problemu wypalenia zawodowego. |