Abstrakt: |
Badanie sondażowe miało na celu rozpoznanie sytuacji dzieci z rodzin niewydolnych ekonomicznie i wychowawczo. Objęło ono 64 rodziny, w tym 36 małżeństw, 5 związków kohabitacyjnych, 20 samotnych matek, wdowca, 2 rodziny zastępcze (tworzone w jednym przypadku przez dziadków, w drugim przez babcię wdowę). Łącznie w badanych rodzinach żyło 198 dzieci, w tym 182 na utrzymaniu opiekunów, 133 żyjących z obojgiem rodziców, 42 wychowujących się z samotnymi matkami lub ojcami, 117 w wieku szkoły podstawowej, 14 w wieku żłobkowym, 26 w wieku 16 lat i więcej. Dominowały rodziny wielodzietne – 3 lub więcej dzieci miało 28 rodzin. Wykształcenie matek wyglądało następująco: podstawowe – 29, zawodowe – 18, średnie – 14, wyższe – 2. Struktura zatrudnienia rodziców wyglądała następująco: pracujący – 21 matek (spośród 64), 19 mężczyzn (spośród 41); niepracujący – 14 rencistek, 11 bezrobotnych, osiem kobiet na urlopie wychowawczym, osiem kobiet biernych zawodowo. Wśród badanych rodzin występował na ogół negatywny syndrom sytuacyjny, czyli kilka przyczyn dysfunkcjonalności, w tym na ogół: niedostatek (36); nieporadność wychowawcza rodziców (36); ciasnota mieszkaniowa (33); alkoholizm ojca (24); zły stan zdrowia dziecka lub dzieci – niepełnosprawność, przewlekła choroba (20); choroba lub niepełnosprawność matki (13); choroba lub niepełnosprawność ojca (11); brak ojca w rodzinach samotnych matek (siedem przypadków); alkoholizm lub złe prowadzenie się matki (cztery); starszy wiek rodziców i zły stan zdrowia (jeden). Za kryterium niedostatku przyjęto dochody na jedną osobę w gospodarstwie domowym nieprzekraczające połowy minimum socjalnego (około 1 mln zł), a za kryterium ciasnoty mieszkaniowej sytuację, gdy w jednej izbie mieszkały dwie osoby lub więcej. Wśród występujących w badanych rodzinach dysfunkcjonalności znalazły się: trudności dzieci w nauce (32); trudności wychowawcze w szkole – wagary, agresja (20); zaburzenia emocjonalne w zachowaniu dzieci – nadpobudliwość, niedostosowanie społeczne (14); nieporozumienia małżeńskie i kłótnie w domu (12); przestępczość wśród dzieci i młodzieży – kradzieże, włamania (6 przypadków); narkomania i alkoholizm nieletnich (jeden przypadek). Aspiracje rodziców w zakresie wykształcenia dzieci uwarunkowane były niskim wykształceniem rodziców oraz uwzględniały możliwości intelektualne ich dzieci i dotychczasowe osiągnięcia w nauce, przez co nie były na ogół wysokie. Rodzice pragnęli, by ich dzieci osiągnęły wykształcenie o jeden poziom wyższe od posiadanego przez nich samych. Priorytetem było dla rodziców zdobycie przez dziecka zawodu oraz znalezienie odpowiedniej pracy. Problemy wychowawcze z dziećmi występowały częściej w rodzinach wielodzietnych i niepełnych, w rodzinach z bezrobotnym rodzicem lub rodzicami, w rodzinach rencistów oraz matek biernych zawodowo. Kontakty koleżeńskie dzieci z 32 rodzin zostały przez psychologów ocenione jako prawidłowe, dzieci z 14 rodzin miały problemy w kontaktach z rówieśnikami (izolowanie się, zamknięcie w sobie), dzieci z trzech rodzin były odpychane i nietolerowane przez inne dzieci (z powodu choroby psychicznej lub narkomanii rodziców), w 13 rodzinach kontakty koleżeńskie uznano za negatywne i zdominowane przez agresję. Wszystkie rodziny, w których wystąpiły problemy wychowawcze z dzieckiem, korzystały z pomocy następujących instytucji: poradni wychowawczo-zawodowej, poradni szkolno-wychowawczej, pedagoga szkolnego, ogniska wychowawczego Towarzystwa Przyjaciół Dzieci. Najczęściej pomoc ta skupiała się na problemach dzieci z nauką (lekcje wyrównawcze, odrabianie lekcji z pomocą pedagoga), również na problemach wychowawczych i rodzinnych (porady psychologa i pedagoga, terapia rodzinna, pogadanki), w niektórych przypadkach – zdrowotnych (porady psychologów, pedagogów, logopedów, neurologów). Pomoc instytucjonalna przyjmowała także postać pomocy rzeczowej (odzież, obuwie, zasiłki), w sporadycznych przypadkach – oderwania dziecka od rodziny i umieszczenia go w odpowiedniej placówce opiekuńczo-wychowawczej. |