Abstrakt: |
Celem badania było ukazanie zmieniającej się roli rodziny w międzypokoleniowym przekazie wartości na przestrzeni XX wieku. Badania przeprowadzono w czterech dzielnicach Krakowa, w dobranych zbiorowościach w przekroju międzypokoleniowym. Próba liczyła 600 rodzin – badano tylko małżonków posiadających dzieci; najstarsze pokolenie reprezentowali małżonkowie powyżej 65. roku życia, pokolenie średnie – respondenci w wieku 45-64 lat, najmłodsze – w wieku 25-44 lat. Zastosowano kwestionariusz wywiadu. Stwierdzono przewagę wartości konkretnych o charakterze prywatno-osobistym nad społecznymi oraz swoisty familiocentryzm; wśród wartości osobistych dominowały egoistyczne i samorealizacyjne. Wartością najwyżej cenioną przez wszystkie trzy pokolenia było szczęście rodzinne (w najstarszym pokoleniu wskazało je 74,8%, w średnim 75,3%, w najmłodszym 85,7%); kolejne miejsca zajęły: dzieci, zdrowie, pomaganie ludziom, praca i gospodarność, pozostawienie czegoś po sobie; w grupie najstarszej ponadto wysoko ceniono zbawienie duszy (czwarta pozycja, ósma w średniej grupie i 11. w najmłodszej), co uznano za owoc współczesnych procesów sekularyzacyjnych i laicyzacji w okresie PRL. Dla grupy najmłodszej ważniejsze niż dla innych były zdobywanie wiedzy, rozwój osobowy, wygodne życie, korzystanie z życia, wygodne życie; mniej ważna była dla niej troska o społeczny ład moralny. Poświęcenie dla ojczyzny zajęło 10. pozycję u pokolenia najstarszego i średniego, 17. u najmłodszego. Stwierdzono niską pozycję wartości o charakterze podstawowym i ogólnospołecznym; wyżej ceniono wartości społeczne skoncentrowane wokół dobra innych ludzi. Najniżej oceniane we wszystkich grupach były m.in. wysokie stanowisko i sława. Nie stwierdzono różnic istotnych statystycznie między pokoleniami w postrzeganiu wartości; płeć i środowisko pochodzenia nie były czynnikami istotnie różnicującymi; stwierdzono jednak, że: pokolenie najmłodsze wyżej niż pozostałe grupy ceniło wartości hedonistyczne; w pokoleniu średnim mężczyźni wyżej cenili wiedzę, wartości hedonistyczne, społeczny ład moralny, kobiety zaś – doskonalenie innych ludzi; w pokoleniu najmłodszym zdobywanie wiedzy wyżej ceniły kobiety; we wszystkich pokoleniach wartości społeczne o charakterze osobowym wyżej cenili ludzie pochodzenia wiejskiego (a także starsi), a o charakterze jednostkowym – miejskiego. Stwierdzono, że z cech demograficznych największy wpływ na wybór wartości osobowych miało wykształcenie, było zmienną różnicującą, z jego wzrostem malało zainteresowanie wartościami osobowymi o wymiarze społecznym (społeczny ład moralny) na rzecz wartości osobowych o charakterze osobistym (zdobywanie wiedzy i rozwój osobowy). Istotnym czynnikiem był stosunek do wiary i praktyk religijnych – osoby głęboko wierzące wybierały znacznie częściej wartości osobowe o charakterze społecznym, ceniły doskonalenie moralne i wartość wiedzy. |