Abstrakt: |
Celem badania było określenie warunków do wprowadzenia w klasie pierwszej rysunku plastycznego jako pomocy dydaktycznej, upoglądowiającej materiał nauczania przedmiotu środowisko społeczno-przyrodnicze. Badaniem pilotażowo-diagnostycznym objęto 58 dzieci w wieku od siedmiu do dziewięciu lat z najmłodszych klas trzech szkół dla niewidomych w Owińskach, Laskach i Krakowie; 29 dzieci było całkowicie niewidomych, 29 miało resztki wzroku. W żadnej z klas nie prowadzono zajęć uwzględniających odczytywanie rysunku plastycznego, wszystkie dzieci pracowały w klasie technikami brajlowskimi. Głównym założeniem czynności badawczych było ich całkowite włączenie w rytm pracy szkolnej. Podstawowym narzędziem był test pedagogiczny, składający się z dwóch części: 40 kartoników z barwnymi obrazkami przedmiotów i 40 kartoników z analogicznymi obrazkami wykonanymi metodą wypukłą, 10 arkuszy z czterema barwnymi rysunkami przedmiotów rozmieszczonymi symetrycznie i 10 arkuszy z analogicznymi bezbarwnymi rysunkami wypukłymi; obrazki przedstawiały owoce, warzywa, ubranie, zwierzęta itp. Badanie miało etap indywidualny i zbiorowy. Indywidualne zajęcia z dzieckiem rozpoczynano od obserwacji dotykowej lub dotykowo-wzrokowej rzeczywistego przedmiotu lub modelu; dziecko miało nazwać przedmiot, określić jego kształt, części budowy, położenie w stosunku do całości, wymodelować przedmiot w plastelinie i porównać swój wytwór z rzeczywistym przedmiotem. W drugiej części dziecko otrzymywało kartonik z obrazem wypukłym; miało rozpoznać przedmiot, nazwać go, za pomocą czynności określonych przez badającego określić kształt reprezentacji przedmiotu, odnaleźć i nazwać części jego budowy, określić ich położenie w stosunku do całości. Praca miała na celu rozszerzenie pola eksploracji dotykowej i doskonalenie całej kompensacyjnej struktury poznawczej dziecka. Badanie w roku następnym skorelowano z lekcjami przedmiotu środowisko społeczno-przyrodnicze w klasie pierwszej. Do ćwiczeń zakwalifikowano sześć serii rysunków: owoce, warzywa, zabawki, zwierzęta domowe, naczynia kuchenne, meble. Badanie odbywało się indywidualnie i w formie zajęć grupowych. Ćwiczenia w pracowni poprzedzone były czynnościami poznawczymi i wieloraką obserwacją dydaktyczno-kinestetyczną przedmiotów w klasie w normalnym toku lekcyjnym. Przeprowadzano indywidualne testowanie, polegające na rozpoznawaniu przez dziecko czterech wypukłych obrazków warzyw znanych z ubiegłorocznych zajęć; dziecko porównywało obrazek z ulepianką danego warzywa; po sprawdzeniu, że kształt został dobrze utrwalony, omawiano z dzieckiem operację spłaszczenia przedmiotu bryłowatego, po czym proszono o wykonanie w plastelinie własnego wypukłego obrazka jednego z czterech warzyw; dziecko miało przed przystąpieniem do pracy powtórzyć warunki wykonania prawidłowego wypukłego rysunku. Stwierdzono, że wyniki prac dzieci z Lasek i Owińsk świadczą o zadowalających rezultatach przeprowadzonych ćwiczeń. Końcowym etapem były cykliczne zajęcia grupowe, prowadzone w klasie w normalnym toku lekcji, polegające na dotykowym odczytywaniu przez uczniów podczas cichej pracy czterech bezbarwnych wypukłych rysunków. W czasie zajęć obserwowano pracę rąk dzieci, ich metodę pracy dotykowej, odnotowano czas pracy każdego dziecka, trafność odczytania poszczególnych rysunków. Stwierdzono, że proces wielu czynności poznawczych i manipulacyjnych dał dobre wyniki. Sformułowano następujące wnioski: w klasach wstępnej oraz od pierwszej do trzeciej w aktywności poznawczej powinien dominować dotyk obejmujący oraz liniowy, jednak w formie propedeutycznej powinien być stosowany rysunek wypukły; „propedeutyka” wypukłego rysunku prowadzonego w tych klasach staje się pilnie potrzebna wobec rozwoju wypukłych rysunków jako formy upoglądowienia wielu treści programowych w nauczaniu niewidomych w klasach IV-VIII; uczniowie klasy wstępnej powinni „odczytywać” rysunek wykonany z rozmaitych materiałów, możliwie przypominających powierzchnię rzeczywistych przedmiotów; zajęcia z rysunkiem powinny mieć charakter indywidualny; zestawy rysunków powinny przypominać dziecięcą książkę z obrazkami; dobór i wykonanie rysunków powinny być opracowane zgodnie z zasadami tyflologicznymi; program rozszerzenia pola eksploracji dotykowej uczniów poprzez systematyczną pracę nad sprawnością czytania rysunków wypukłych jest zadaniem trudnym, jednak należy je podejmować. |