Badanie dotyczyło procesu sprawdzania wiedzy uczniów, znaczną część poświęcono innowacjom w zakresie kontroli i oceny szkolnej edukacji historycznej. Przeprowadzono je w 32 szkołach z Poznania i województwa poznańskiego: 15 szkołach podstawowych publicznych i czterech szkołach niepublicznych, 11 liceach ogólnokształcących publicznych i dwóch niepublicznych. Badaniem objęto 46 nauczycieli, 705 uczniów, 561 rodziców, 27 dyrektorów szkół, 11 wizytatorów. Wykorzystano ankietę, wywiad, obserwację, analizę dokumentów; przeprowadzono hospitację lekcji u czterech wybranych metodą sędziów kompetentnych nauczycieli historii (po 10 lekcji u każdego), określonych jako „innowatorzy”. Badano najistotniejsze wskaźniki, za które uznano: wewnątrzszkolne zasady oceniania; modyfikowanie przez nauczycieli czynników warunkujących kontrolę ocenę wiedzy uczniów; stosunek nauczycieli „innowatorów” do kontroli i oceny; istnienie zależności między innowacyjnością nauczycieli w zakresie kontroli i oceny a przygotowaniem specjalistycznym i pedagogicznym, stopniami zawodowymi oraz stażem pracy w zawodzie; istnienie zależności pomiędzy innowacyjnością nauczycieli a kontekstem organizacyjnym szkoły (stosunkiem nauczycieli do celów edukacyjnych w dobie przemian, „kreatywnością” szkoły, autonomią szkoły); znajomość przez nauczycieli i rodziców kryteriów władz oświatowych w zakresie oceny prawidłowości działania szkoły. Według nauczycieli wewnątrzszkolne zasady oceniania wystąpiły w 13,64% szkół, według uczniów w 1,28%, według rodziców – w 3,4%; według nadzoru pedagogicznego – w 39,47% (opinia ta dotyczyła wszystkich szkół w województwie poznańskim). 62,5% nauczycieli ze szkół podstawowych i 81,82% z LO wskazało na słaby stopień modyfikacji istotnych czynników warunkujących proces kontroli i oceny uczniów (częstotliwość, obiektywność oceniania, stosowanie przez nauczycieli nowoczesnych metod, aktywizowanie uczniów w procesie sprawdzania ich wiedzy, wykorzystywanie środków dydaktycznych do sprawdzania wiedzy, eliminowanie lęku w procesie kontroli i oceny, znajomość literatury pedagogicznej przez nauczycieli, dokonywanie przez nich samooceny i samokontroli własnej pracy dydaktyczno-wychowawczej w zakresie kwalifikowania wiedzy uczniów). Dyrektorzy szkół i wizytatorzy oscylowali w zakresie 40,74%. Badani czterej nauczyciele historii posiadali stopień magistra historii i przygotowanie pedagogiczne; stale się dokształcali (wyższe stopnie kwalifikacji zawodowej, studia doktoranckie, kursy i konferencje); kontroli i ocenie przypisywali głównie funkcję informacyjno-diagnostyczną, wartościującą, motywacyjną, wychowawczą, stresującą; systematycznie przeprowadzali kontrolę diagnostyczną, kształtującą, sumaryczną; starali się stosować formy oceny pozytywnie wzmacniające aktywność ucznia; poprzez kontrolę i ocenę realizowali także cele wychowawcze; wprowadzili formy samooceny; stosowali urozmaicone metody kontroli (zajęcia, ćwiczenia praktyczne, dwie osoby – metodę zorientowaną na projekt); jasno określali normy wymagań, uczniowie i rodzice byli z nimi dokładnie zapoznani. Na hospitowanych lekcjach podczas wystawiania ocen w formie stopni najczęściej brali pod uwagę: zrozumienie wiadomości, zastosowanie ich w sytuacjach problemowych, własne rozeznanie o postępach ucznia, wysiłek ucznia włożony w opanowanie treści nauczania, samodzielność wykonania, oryginalność rozwiązania, indywidualną wartość pracy ucznia, język wypowiedzi. Stwierdzono, że takie podejście czyni kontrolę i ocenę w dużym stopniu obiektywną; zwrócono uwagę na hierarchię ważności osiągnięć uczniów w procesie nauczania preferowaną przez nauczycieli (najważniejsze: interpretacja wydarzeń i określenie miejsca oraz prawidłowe określenie związków przyczynowych; formułowanie wniosków oraz ocen postaci i najistotniejszych wydarzeń historycznych; analiza źródeł historycznych). Stwierdzono, że nauczyciele stosowali różne sposoby aktywizowania uczniów. Nauczyciele w wysokim stopniu identyfikowali się z zawodem; dokonywali samooceny i samokontroli; zbierali informacje o postępach uczniów w szkołach średnich; starali się wyeliminować stres uczniów; znali kryteria władz oświatowych; ich uczniowie mieli wysokie osiągnięcia w konkursach historycznych. Potwierdzono hipotezę, że kontrola i ocena postępów uczniów dla nauczycieli „innowatorów” stanowi jedno z najważniejszych ogniw procesu kształcenia i wychowania w aspekcie edukacyjnych celów historii. Nie potwierdziła się hipoteza o zależności między innowacyjnością nauczycieli w zakresie kontroli i oceny a przygotowaniem specjalistycznym i pedagogicznym określająca stopień średni. Nauczyciele ze szkół podstawowych w połowie lub prawie połowie (w przypadku stażu pracy – 45,83%) wskazali na zależności przy wszystkich zmiennych w stopniu wysokim. Nauczyciele z LO w 68,18% wskazali na zależności w stopniu słabym; nadzór pedagogiczny w 55,26% wyraził opinię o stopniu wysokim. Hipoteza o zależności między innowacyjnością nauczycieli a ich stosunkiem do celów edukacyjnych w dobie przemian przewidująca słaby stopień związku sprawdziła się w przypadku 62,57% rodziców; na wysoki stopień wskazało 79,17% nauczycieli ze szkół podstawowych, 63,64% z LO, 81,58% nadzoru pedagogicznego. Stopień zależności między innowacyjnością nauczycieli a „kreatywnością” szkoły ponad połowa nauczycieli szkół podstawowych i nadzoru pedagogicznego określiła jako wysoki, około 3/4 nauczycieli LO i rodziców wskazało na stopień słaby. Z hipotezą o słabym stopniu związku pomiędzy innowacyjnością a autonomią szkoły zgodne były opinie 63,64% nauczycieli LO i 67,71% rodziców, 66,67% nauczycieli szkół podstawowych i 73,68% nadzoru pedagogicznego wskazało na stopień średni. Hipoteza zakładająca średni stopień zależności między innowacyjnością nauczycieli a znajomością przez nich kryteriów władz oświatowych nie potwierdziła się; 63,04% nauczycieli i 91,44% rodziców stwierdziło, że kryteria są im słabo znane; 44,74% nadzoru pedagogicznego stwierdziło, że kryteria są znane w stopniu wysokim. W jednej szkole (Sportowa Szkoła Podstawowa nr 13 w Poznaniu) opracowano Zasady nadzoru pedagogicznego w świetle przepisów prawa oświatowego oraz sposoby jego realizacji znane każdemu nauczycielowi i przekazywane rodzicom. Stwierdzono, że nauczycielom w kontroli i ocenie historycznej edukacji uczniów daleko jest do doskonałości; za niepokojący uznano fakt, że 90% badanych nauczycieli skarżyło się na obszerność ankiety i przyznawało, że dopiero zawarte w niej pytania uświadomiły im złożoność tego procesu i pobudziły do refleksji; jedynie nauczyciele „innowatorzy” mieli świadomość istoty kontroli i oceny, podejmowali różne działania ulepszające w tym zakresie.