Celem badania było znalezienie odpowiedzi na następujące pytania diagnostyczne i korelacyjne: jaki jest stan w zakresie częstotliwości występowania wad zgryzu w grupie dzieci 3-9-letnich; jaka jest częstotliwość występowania wad zgryzu w grupie dzieci 7-9-letnich, u których stwierdzono dyslalię bądź prawidłową wymowę; jakie wyniki średnie w zakresie rozumienia, słownika, gramatyki, wymowy uzyskują dzieci 7-9-letnie z wadami zgryzu; czy wyniki przesiewowe testu logopedycznego (rozumienie, słownictwo, gramatyka, wymowa) różnią się istotnie w grupie dzieci z wadami zgryzu, u których stwierdzono dyslalię bądź prawidłową wymowę; jakie wyniki średnie w podtestach logopedycznych (w zakresie rozumienia, słownika, gramatyki, wymowy) uzyskują dziewczynki i chłopcy i czy różnią się istotnie między sobą. Badaniem ortodontycznym w celu ustalenia częstotliwości i rodzaju występowania wad zgryzu objęto 557 dzieci w wieku od trzech do dziewięciu lat z kilku przedszkoli i szkół podstawowych w Żarach; badaniem logopedycznym objęto dzieci, u których stwierdzono nieprawidłowości w narządziu żucia; testem przesiewowym objęto dzieci z klasy pierwszej i drugiej z jednej szkoły podstawowej. Wykorzystano Przesiewowy Test Logopedyczny (PTL) Z. Tarkowskiego, służący do szybkiego wyłaniania dzieci podejrzanych o zaburzenia mowy, składający się z czterech podtestów wystandaryzowanych (rozumienie, słownik, gramatyka, wymowa) oraz dwóch niestandaryzowanych prób (płynność mówienia, głos). Wady zgryzu wzrastały wraz z wiekiem dzieci: miało je 57% trzy- i czterolatków, 59% pięciolatków, 67% sześciolatków, 73% siemdmio- i ośmiolatków, 89% ośmio- i dziewięciolatków; najczęstszy we wszystkich grupach był tyłozgryz (13-51%), u dzieci w wieku od sześciu do dziewięciu lat częste było też zwężenie (27-30%), następnie zgryz krzyżowy (16-20%). Stwierdzony stan uznano za niepokojący, zalecono większą uwagę rodziców oraz nauczycieli wspomagających działania ortodontów (ćwiczenia wspierające rozwój narządu żucia, poprawiające sposób połykania, gdyż u znacznej części dzieci stwierdzono nieprawidłowości w tym zakresie). U 34,3% dzieci z wadami zgryzu występował wadliwy sposób wymowy głosek; stwierdzono parasygmatyzm (zastępowanie s, z, c przez sz, ż, cz)i sygmatyzm właściwy głosek s, z, c, dz (zniekształcenie brzmienia przez zmianę miejsca artykulacji). Wśród dzieci o nieprawidłowej wymowie głosek dentalizowanych około 14% miało tyłozgryz, 114% zgryz krzyżowy; u dzieci o prawidłowej wymowie najczęściej występowały: tyłozgryz (31,4%), zwężenia (20%), zgryz krzyżowy (11,4%). Różnice między średnimi wynikami podtestów u dzieci o prawidłowej wymowie i dzieci z dyslalią dla p = 0,01 okazały się nieistotne statystycznie poza podtestem wymowy. Chłopcy o nieprawidłowym zgryzie uzyskiwali niższe wyniki w teście przesiewowym niż dziewczynki, ale różnica była nieistotna statystycznie. Stwierdzono, że duża rozbieżność wyników podtestów wskazuje na potrzebę zróżnicowanego oddziaływania terapeutycznego. Omówiono sposoby leczenia zaobserwowanych wad zgryzu.