Abstrakt: |
Przedmiotem badania był związek między osiąganymi wynikami nauczania a poziomem oczekiwań nauczyciela wobec osiągnięć ucznia. Główna hipoteza sformułowana w ramach badań głosiła, że wyniki nauczania wzrastają liniowo wraz ze wzrostem poziomu oczekiwań nauczyciela. Badaniami objęto nauczycieli i uczniów z województwa szczecińskiego z trzech środowisk: duże miasto (powyżej 50 tys. mieszkańców), małe miasto (poniżej 50 tys. mieszkańców) i wieś. Z każdego z tych środowisk dobrano losowo 10 nauczycieli prowadzących lekcje matematyki w klasie szóstej szkoły podstawowej. W pierwszym etapie badania brali udział nauczyciele wraz ze wszystkimi uczniami wylosowanej klasy (N = 660), w drugim etapie przeprowadzono obserwację całych klas, lecz tylko sześć wytypowanych wcześniej osób dostarczało badaczom wyników (bez wiedzy na ten temat). Badanych z drugiego etapu badań ponadto wdrożono do: grupy eksperymentalnej I (po dwóch uczniów z klasy, o których powiedziano nauczycielowi, że osiągnęli wysokie wyniki w teście zdolności), grupy eksperymentalnej II (po dwóch uczniów, o których powiedziano nauczycielowi, że osiągnęli średnie wyniki w teście zdolności) oraz jednej kontrolnej (uczniowie o dobrych wynikach w teście zgodności wytypowani przez nauczyciela). Celem manipulacji eksperymentalnej było podniesienie oczekiwań nauczyciela względem wytypowanych uczniów w klasie. W badaniu wykorzystano następujące narzędzia badawcze: sprawdzian wiadomości w wersji A (pisanej przez uczniów na początku badania) i w wersji B (pisanej przez uczniów po upływie 11 tygodni) do pomiaru wyników nauczania i zdolności uczniów, opracowany na podstawie programu nauczania matematyki i Ogólnego Testu Klasyfikacyjnego; Kwestionariusz Porównań dla nauczyciela do pomiaru jego oczekiwań wobec wyników nauczania, w którym porównywał opisy zachowania sześciu uczniów; Kwestionariusz do badania lęku jako stanu i cechy (STAIC) w opracowaniu Spielbergera, Sosnowskiego i Iwaniszczuk do pomiaru lęku uczniów; Instrukcję do Próby Socjometrycznej do pomiaru pozycji ucznia w klasie; Inwentarz dla Nauczyciela w formie ankiety zawierającej dane metryczkowe oraz mierzącej poziom lęku (STAI, inwentarz do badania lęku jako stanu i cechy w opracowaniu Sosnkowskiego i Wrześniewskiego, 1987), umiejscowienie pozycji kontroli (kwestionariusz Delta w opracowaniu Drwala, 1979), aprobatę społeczną (Kwestionariusz Aprobaty Społecznej w opracowaniu Wilczyńskiej i Drwala, 1980), orientację interpersonalną (Skala Orientacji Interpersonalnej autorstwa Rubina i Swapa w opracowaniu Seul, 1989) oraz pozycje skali SQ (Brzezińska i Brzeziński, 1975); Arkusz Obserwacyjny dla badaczy do pomiaru interakcji nauczyciela z uczniem, klimatu emocjonalnego, sprzężenia zwrotnego, wydajności i wkładu pracy nauczyciela, który wykorzystano do 10-godzinnych obserwacji w trakcie lekcji. Uzyskane zależności statystyczne charakteryzowały się wysokim poziomem istotności, ponadto manipulacja eksperymentalna okazała się udana (wpływu oczekiwań nauczyciela na zmienność wyników nauczania nie zarejestrowano jedynie w grupie kontrolnej i eksperymentalnej II), co pozwoliło na jednoznaczne potwierdzenie hipotezy badawczej. Istotnym czynnikiem sprzyjającym dobrym wynikom nauczania okazały się zdolności uczniów, ich akceptacja w grupie (w przypadku uczniów słabszych) oraz aktywność. Wśród właściwości nauczyciela dużą rolę grały: orientacja interpersonalna, wykształcenie, płeć, poczucie kontroli wewnętrznej oraz lęk jako stan nauczyciela. Ponadto wraz ze wzrostem liczebności klasy malał wpływ oczekiwań nauczyciela. |