W pierwszym etapie skonstruowano kwestionariusz do pomiaru poczucia sensu (skala PS), do pomiaru tożsamości użyto Skali Tożsamości R. Osche i C. Pluga (1986), dystans psychiczny mierzono skalą P. Pacewicza (1980), preferencję w zakresie wartości za pomocą Skali Wartości z pracy K. Kmiecik, lęk diagnozowano za pomocą kwestionariusza STAI Spielbergera, kontrolę poznawczą Skalą Poczucia Kontroli I. Więckowskiej. Badaniem objęto młodzież podwarszawskich liceów ogólnokształcących. Badanie przeprowadzono w dwóch turach, łącznie wzięło w nim udział 211 osób (120 dziewcząt, 91 chłopców). Pierwsza ukierunkowana była na analizę związku między poziomem PS a dystansem w stosunku do szkoły, tożsamością i preferencją poznawczą (99 osób); w drugiej oprócz PS uwzględniono kontrolę poznawczą, poziom lęku oraz poczucie rozumienia (112 osób). Grup badanych w obu turach poczucie sensu nie różnicowało w sposób znaczący. Potwierdzono hipotezy o związku pomiędzy PS a trzema z pięciu zmiennych związanych ze sferą poznawczą oraz lękiem. Uzyskano statystycznie istotne korelacje pomiędzy PS a tożsamością, dystansem psychicznym w stosunku do szkoły i poczuciem rozumienia. Nie uzyskano potwierdzenia dla przypuszczeń o związku pomiędzy PS a kontrolą poznawczą i preferencjami w stosunku do wartości. Dziewczęta wykazywały niższy poziom PS, wyższy poziom lęku jako cechy przy braku istotnych różnic w zakresie lęku jako stanu. Nie zaobserwowano zróżnicowania ze względu na wiek; odnotowano istotne różnice pomiędzy zespołami klasowymi. Celem właściwego badania było rozszerzenie repertuaru zmiennych (związek PS z wartościami osobistymi, wskaźnikami szkolnego funkcjonowania młodzieży, uwarunkowaniami środowiskowymi) i weryfikację części wyników otrzymanych w badaniu pierwszym. Postanowiono w odmienny sposób diagnozować sferę wartości i dokonać bardziej zróżnicowanego pomiaru. Wykorzystano kwestionariusz poczucia PS, narzędzie do pomiaru wartości osobistych oparte na narzędziu B. Wojciszkego (1986), narzędzie do pomiaru samokontroli obserwacyjnej M. Snydera w adaptacji B. Wojciszkego (1984), kwestionariusz STAI Spielbergera do pomiaru cechy lęku, narzędzie P. Pacewicza (1980) do pomiaru ustosunkowania do ładu społecznego, skalę do pomiaru wartości rodzicielskich (Koralewicz, 1987). Badaniem objęto 466 uczniów szkół ponadpodstawowych z województw: skierniewickiego, siedleckiego, bydgoskiego; 253 uczniów liceów i 213 uczniów techników; w każdej szkole badano dwie klasy uznane przez dyrekcję jako przeciętne pod względem wyników nauczania i klimatu wychowawczego; najczęściej były to klasydrugie i trzecie; 210 badanych pochodziło z dużych miast wojewódzkich, 102 z miast 10-20 tys. mieszkańców, 154 z miast poniżej 10 tys. mieszkańców; w dużych miastach wśród rodziców uczniów dominowali pracownicy wykwalifikowani – 37%, technicy 26%, inteligencja 25%, w miastach średnich inteligencja – 31%, technicy – 19%, pracownicy wykwalifikowani oraz rolnicy – po 19%, w miastach małych pracownicy wykwalifikowani – 40%, rolnicy – 29%. Uczniowie wyżej cenili wartości zadaniowe i interpersonalne niż samorealizacyjne. Zauważono następujące tendencje: osoby o wysokim PS ceniły wyżej wartości zadaniowe, osoby o niskim PS wartości samorealizacyjne. Racja własna była istotnie powiązana z wysokim PS. Pod względem zróżnicowania poznawczego grupy różniły się w niewielkim stopniu na korzyść osób z niskim PS. Uzyskano stosunkowo wysokie współczynniki korelacji skali PS z poczuciem rozumienia. Nie potwierdzono oczekiwań związanych z pomiarem orientacji pragmatycznej i personalistycznej. Poczucie sensu miało istotny związek z poziomem lęku. Grupa osób o niskim PS osiągnęła nieco wyższe wyniki w próbach zróżnicowania poznawczego (nieistotne statystycznie). W zakresie wskaźników funkcjonowania szkolnego istotny okazał się związek subiektywnej oceny osiągnięć szkolnych z poczuciem sensu (różnice między uczniami słabszymi i lepszymi); poczucie sensu przyczyniało się do większej aktywności organizacyjnej; miało istotny, ale niski związek ze wskaźnikami akceptacji szkoły (poznawczej i emocjonalnej). Osoby o nastawieniu konserwatywnym uzyskiwały niskie wyniki w skali PS, osoby o nastawieniu modyfikacyjnym – wysokie. W zakresie uwarunkowań środowiskowych stwierdzono: na poziomie aspiracji – typową tendencję do reprodukcji poziomu wykształcenia przez dzieci; istotny, ale słaby związek miejsca zamieszkania z konformizmem matki (malejący wraz ze zwiększaniem się ośrodka) oraz samokierowaniem ojca (rosnący); istotny, ale niezbyt silny związek miejsca zamieszkania z akceptacją emocjonalną (wyższa u uczniów z małych miast); przynależność uczniów z małych miast do większej liczby organizacji; rosnące preferencje w stosunku do konserwatyzmu oraz malejące w stosunku do ustosunkowania biernego wraz ze zmniejszaniem się ośrodka. Uczniowie z dużych miast osiągnęli najwyższe wyniki będące wskaźnikiem zaburzeń w zakresie odczuwania PS, mieli najniższy poziom lęku. Najmniejsze poczucie rozumienia odnotowano u uczniów z miast średnich. Wartości osobiste: uczniowie z miast średnich najwyżej cenili wartości zadaniowe, uczniowie z dużych miast – wartości interpersonalne; uczniowie ze średnich i dużych miast równie wysoko cenili wartości samorealizacyjne. Nie stwierdzono różnic w zakresie akceptacji poznawczej i ustosunkowania modyfikacyjnego; nie wykazano istotnych różnic pomiędzy młodzieżą z liceów i techników.