W badaniu podjęto problem roli zmiennych osobowościowych w procesie ustosunkowania uczniów do lekcji i do efektów kształcenia. Badaniem objęto uczestników eksperymentalnego programu KOSS (Kształcenie Obywatelskie w Szkole Samorządowej). W pierwszym etapie (pod koniec pierwszego semestru) udział wzięło 512 uczniów klas siódmych z 20 dobranych losowo szkół (z 52 biorących udział w eksperymencie) z województw olsztyńskiego, białostockiego, krakowskiego, wrocławskiego oraz miasta Łodzi. W obu etapach zastosowano podobne kwestionariusze; w pierwszym etapie dokonano pomiaru poziomu asertywności (opracowana skala oparta na wskaźnikach M. Król-Fijewskiej, 1991) i poczucia tożsamości (adaptacja narzędzia R. Ochse i C. Pluga, 1986). W wynikach w skalach asertywności i tożsamości zaobserwowano prawidłowości (nieistotne statycznie): poziom obu zmiennych był wyższy u chłopców, u badanych z miast; lepsi uczniowie mieli wysokie poczucie tożsamości. Chęć kontynuowania lekcji w szkole ponadpodstawowej korelowała istotnie z asertywnością; asertywność korelowała istotnie z ocenami lekcji: zrozumiałością, poczuciem bezpieczeństwa i zorganizowania. Uczniowie o tożsamości wysokiej oceniali lekcje jako bardziej ciekawe, zrozumiałe, wesołe, bezpieczne, sensowne i normalne niż uczniowie o tożsamości niskiej. Uczniowie o niskiej asertywności oceniali lekcje jako nudniejsze, mniej zrozumiałe i mniej zorganizowane niż uczniowie o asertywności wysokiej. Zadania dotyczące samooceny umiejętności korelowały istotnie z tożsamością i asertywnością. W etapie drugim (po roku programu, w połowie klasy ósmej) brało udział 256 uczniów. W obu etapach zastosowano podobne kwestionariusze; w etapie drugim dokonano pomiaru oceny efektywności zajęć (samoocena umiejętności i przyrostu wiedzy, pytania projekcyjne). W drugim etapie w porównaniu z pierwszym nie zmieniła się liczba stwierdzonych zależności, jedynie w przypadku tożsamości zamiast normalności pojawiła się przydatność, w przypadku asertywności zamiast zorganizowania pojawiło się poczucie bezpieczeństwa. Uczniowie o wysokim poczuciu tożsamości akcentowali kwestię zdobywania pożytecznych informacji, uczniowie o poczuciu niskim – możliwość kontaktu z nauczycielem. Dla uczniów o wysokiej asertywności lekcje oznaczały: luz, swobodę, brak napięć, możliwość wyrażania własnego zdania, poznawania ciekawych spraw; dla uczniów o asertywności niskiej – dobry klimat, możliwość poznania kolegów z innej strony, okazję do rozwoju zainteresowań. W przypadku tożsamości nie uzyskano żadnej istotnej korelacji, asertywność wykazała związek w przypadku jednego zadania. Asertywność korelowała istotnie z przyrostem wiedzy o sobie i szkole, tożsamość z wiedzą na temat współżycia ludzi oraz bliskiego otoczenia. Oceny w drugim etapie uległy pewnemu zmniejszeniu.