Celem badania było określenie dydaktycznej skuteczności nauczania stymulującego aktywność i samodzielność poznawczą uczniów klas trzecich szkoły podstawowej w ramach języka polskiego i środowiska społeczno-przyrodniczego. Badanie składało się z dwóch etapów: 1) badanie diagnostyczne (1986/1987 oraz 1987/1988) – objęło klasy drugie i trzecie pięciu miejskich, czterech małomiasteczkowych i 11 wiejskich szkół podstawowych w województwie kieleckim i piotrkowskim; wykorzystano w nim metodę ankiety, obserwacji, skalowania i analizy dokumentów; 2) eksperyment pedagogiczny (1988/1989) – przeprowadzony w Szkole Podstawowej w Modliszewicach k. Końskich w województwie kieleckim (środowisko wiejskie, badaniem objęte dwa zespoły klasowe) oraz w Szkole Podstawowej nr 1 i Szkole Podstawowej nr 17 w Kielcach (środowisko miejskie, badaniem objęte cztery zespoły klasowe); łącznie w eksperymencie uczestniczyło 154 dzieci (78 dziewcząt i 76 chłopców), a 77 uczniów znalazło się w grupach kontrolnych (42 dziewczęta i 35 chłopców); nauczycielki klas eksperymentalnych prowadziły lekcje z języka polskiego i środowiska społeczno-przyrodniczego zgodnie z teoretycznie opracowanym modelem lekcji dla klas trzecich, w którym preferowano poszukujący tok pracy ze szczególnym uwzględnieniem zadań problemowych (tematy lekcji zgodne były z zakresem materiału programowego); klasy kontrolne przerabiały te same tematy bez ingerencji w przebieg lekcji; na lekcjach w klasach eksperymentalnych i kontrolnych prowadzono obserwację z wykorzystaniem specjalnego arkusza obserwacyjnego; łącznie w SP nr 17 przeprowadzono po 10 lekcji eksperymentalnych z obu przedmiotów, a w pozostałych szkołach – 10 lekcji z języka polskiego i pięć ze środowiska społeczno-przyrodniczego; po zakończeniu cyklu lekcji eksperymentalnych przeprowadzono pomiar końcowy w klasach eksperymentalnych i kontrolnych oraz wywiady z uczniami klas eksperymentalnych. Wyniki badania ujawniły, że w szkołach objętych badaniem diagnostycznym (234 obserwacje lekcji z wybranych przedmiotów) dominował podający tok nauczania i zbiorowy sposób organizacji pracy uczniów. Na lekcjach dominowała aktywność werbalna uczniów oraz przeważał styl pracy, w którym główną rolę odgrywał nauczyciel. Większość nauczycieli poprawnie rozumiała postulat rozwijania i kształtowania aktywności i samodzielności poznawczej uczniów, największą aktywność w tej sferze prezentowali nauczyciele o wyższym, kierunkowym wykształceniu pedagogicznym. Eksperyment wykazał, że stosowanie na lekcjach metod aktywizujących poznawczo zapewniało wzrost aktywności oraz samodzielności poznawczej wśród uczniów. Stwierdzono istotną korelację między liczbowymi wskaźnikami szacunkowymi eksperymentalnego modelu lekcji a liczbowymi wskaźnikami szacunkowych efektów dydaktycznych pracy nauczyciela. Największe różnice między klasami eksperymentalnymi i kontrolnymi zaobserwowano w zakresie emocjonalnego zaangażowania w pracę na lekcji, samodzielności poznawczej uczniów, ich aktywności poznawczej oraz poziomu wiadomości. W ramach realizacji treści środowiska społeczno-przyrodniczego zaobserwowano większy wzrost efektywności niż w przypadku języka polskiego. Większy wzrost pojawił się również w klasach miejskich niż wiejskich.