Abstrakt: |
Celem badania była analiza uwarunkowań bezradności intelektualnej oraz jej wpływu, obok innych zmiennych psychologicznych, na osiągnięcia szkolne uczniów. Badaniem objęto 15 klas pierwszych warszawskich liceów ogólnokształcących (każda klasa z innego liceum). Badanie miało charakter podłużny i składało się z czterech etapów: listopad–grudzień 1989 – wykonanie pomiarów wszystkich zmiennych subiektywnych; czerwiec 1990 – wykonanie testów wiadomości z matematyki, fizyki i języka polskiego; listopad–grudzień 1990 – wykonanie powtórnych pomiarów bezradności intelektualnej oraz innych zmiennych pośredniczących i wyjaśniających; czerwiec 1991 – wykonanie nowych sprawdzianów wiadomości z matematyki i języka polskiego. W badaniu zastosowano szereg narzędzi własnej konstrukcji: Skalę Bezradności Intelektualnej (SBI), Skalę Zagrożenia Psychologicznego, Skalę Poczucia Skuteczności Poznawczej, Skalę Percepcji Współzależności, Skalę Przewidywalności, Skalę Motywacji Wewnętrznej, Kwestionariusz Zachowań Nauczyciela, Podział Czasu Lekcji oraz Promowanie Rozumowania. Wszystkie narzędzia, w szczególności SBI, poddano wcześniejszym badaniom walidacyjnym. Poziom osiągnięć szkolnych diagnozowany był na podstawie ocen z matematyki, fizyki i języka polskiego na koniec roku szkolnego (zarówno w szkole podstawowej, jak i liceum) oraz poziomu wykonania testów opracowanych na potrzebę badania przez nauczycieli jednego z liceów warszawskich (uczniowie tej szkoły nie uczestniczyli w badaniu). Test z fizyki okazał się nie spełniać wymogów rzetelności, dlatego zaniechano jego powtórnego wykorzystania, a sam przedmiot pominięto w analizie. Wyniki badania ujawniły, że skale bezradności intelektualnej były istotnie skorelowane ze stopniami szkolnymi, samooceną i emocjami dotyczącymi badanych przedmiotów (np. doznawanie większej liczby negatywnych emocji w sytuacji stresowej). Poziom bezradności w matematyce okazał się nieskorelowany z bezradnością w zakresie języka polskiego. Bezradność w przypadku obu przedmiotów miała zatem podobną strukturę, lecz pod względem poznawczym posiadała odmienne reprezentacje. Oceny z klasy ósmej szkoły podstawowej okazały się silnym predyktorem bezradności intelektualnej w liceum w przypadku matematyki (co wiązać można było z kumulatywnym charakterem wiedzy z tego przedmiotu), miały zaś mniejsze znaczenie w przypadku języka polskiego. Bezradność w zakresie języka polskiego była silniej warunkowana przez okresy demobilizacji w szkole podstawowej (co wiązać można było z kolei z dużym znaczeniem strukturalizacji nowego materiału w trakcie pamięciowego kodowania wiadomości z tego przedmiotu). Bezradność intelektualna okazała się znacznie silniej warunkować oceny z matematyki niż z innych przedmiotów. W przypadku języka polskiego bezradność była równie dobrym predyktorem ocen jak motywacja wewnętrzna (nieistotna dla matematyki) i słabszym predyktorem niż poczucie skuteczności poznawczej w zakresie tego przedmiotu. |