Abstrakt: |
Celem badania było wykazanie sposobu konstruowania przestrzeni w wypowiedziach werbalnych dzieci w okresie późnego dzieciństwa. Badaniem objęto 248 dzieci w wieku od 6 do 10 lat z losowo dobranych szkół z kilku miast i dwóch wsi. Z dziećmi w wieku od 6 do 8 lat przeprowadzono indywidualne rozmowy kierowane, dzieci 9- i 10-letnie udzielały odpowiedzi pisemnych na pytania; pytania miały charakter otwarty, dotyczyły trzech stref przestrzeni: domu, drogi, miasta/wsi; zebrano 744 wypowiedzi dzieci. Wyniki wykazały, że poszczególne typy relacji przestrzennych układają się odmiennie w toku rozwoju. Dla młodszych dzieci podstawą wypowiedzi był głównie materiał gromadzony w pamięci wzrokowej i kinetycznej, dominowały relacje przemieszczania i topologiczne. Badani stosunkowo dobrze opanowali relacje ogólne, niespecyficzne, niewymagające dokładnej orientacji w przestrzeni. Wraz z wiekiem wzrastała liczba określeń odzwierciedlających relacje perspektywiczne, relacje przynależności (minimalny wzrost u 10-latków), relacje biograwitacyjne; starsze dzieci częściej dysponowały wiedzą zwerbalizowaną, nieodwołującą się do kontekstu. We wszystkich grupach wiekowych dominowały określenia wskazujące na relację przemieszczania – ponad 50% określeń, następnie relacje topologiczne – 19,2% (odnoszące się raczej do bardziej złożonych sytuacji), relacje przynależności – 12,5%, perspektywiczne – 7%, biograwitacyjne – 6,7%. Najwięcej określeń relacji przestrzennych pojawiło się w wypowiedziach na temat drogi (67,9%), najmniej – na temat miasta – 14,2%. Potwierdzono założenie o związku pomiędzy tematem wypowiedzi a częstością używania określonych relacji przestrzennych: temat drogi skłaniał do wyrażania relacji przemieszczania; w opisach domu oraz miasta/wsi dzieci częściej używały relacji topologicznych (odpowiednio 54,2% i 23,5%), przynależności (dom – 31,9%), perspektywicznych (miasto – 35,6% ). Dla młodszych dzieci charakterystyczna była strategia kolekcjonera, z wiekiem coraz częściej stosowały strategię przewodnika i atrybutywną (najczęściej dzieci 10-letnie). W wypowiedziach na temat domu dzieci wykorzystywały strategię atrybutywną, w wypowiedziach o drodze i mieście – głównie strategię przewodnika. Uznano, że wyniki potwierdzają tezę o odzwierciedlaniu się umysłowej reprezentacji przestrzeni w języku. |