Abstrakt: |
Przedmiotem badania było zagadnienie dwupodmiotowości w relacji nauczyciel – uczeń. Pytano, czy studia zaoczne w Instytucie Pedagogiki Uniwersytetu Jagiellońskiego uczą studentów, w jaki sposób rozwiązywać problemy związane z dwupodmiotową relacją procesu wychowania. Próbowano także stwierdzić, czy studenci mają jasno sprecyzowane pojęcie podmiotowości, czy wiedza na ten temat wystarcza im do sformułowania zasad postępowania dydaktyczno-wychowawczego w relacji z uczniem. W badaniu wzięło udział 95 nauczycielek studiujących na drugim roku studiów zaocznych w Instytucie Pedagogiki Uniwersytetu Jagiellońskiego. Staż pracy badanych mieścił się w przedziale od roku do 20 lat. Do zebrania materiału wykorzystano technikę ankiety. Nauczycielki poproszono o określenie trzech kategorii definicji pojęcia podmiotowość: podmiotowości nauczyciela, podmiotowości ucznia oraz podmiotowości w relacji nauczyciel – uczeń. Badane podały aż 17 różnych definicji podmiotowości nauczyciela, co świadczy o trudności w rozumieniu i zdefiniowaniu tego zagadnienia. 24 osoby wiążą podmiotowość nauczyciela z samodzielnością w zakresie doboru środków i metod dydaktyczno-wychowawczych. Według 19 badanych podmiotowość nauczyciela zamyka się w możliwości dokonywania autonomicznych wyborów, w prawie do samostanowienia i samorealizacji. W opinii dziewięciu respondentek podmiotowość nauczyciela wyraża się w byciu doradcą ucznia, byciu jego pomocnikiem i współpracownikiem. Według 24 ankietowanych podmiotowość ucznia wiąże się z uznaniem jego indywidualności, według 17 respondentek zaś – z uznaniem prawa ucznia do swobody działania, stanowienia o sobie, samorealizacji. 15 badanych stwierdziło, że podmiotowość ucznia wyraża się w jego uprzywilejowanej pozycji w procesie dydaktyczno-wychowawczym. To błędne przekonanie prowadziło aż 40 respondentek do przeświadczenia, że nauczyciel powinien nakładać na ucznia takie same obowiązki i przyznawać takie same przywileje we wzajemnej relacji nauczyciel – uczeń. W badanej populacji pojawiły się też takie osoby, które dawały uczniom tylko prawa, a na siebie przejmowały wszystkie obowiązki. Jedynie 26 ankietowanych wprowadzało rozróżnienie w prawach i obowiązkach ucznia oraz nauczyciela w ich wzajemnej relacji. W opinii 26 badanych dominacja nauczyciela była w zupełności uzasadniona w relacji z uczniem i nie kolidowała z podmiotowym traktowaniem wychowanków. Jednak aż 40 respondentek podkreślało, że dominacja nauczyciela nie pozwala na podmiotowe traktowanie ucznia. To mylne przeświadczenie dowodzi, że dla respondentek obca jest współczesna idea dominacji nauczyciela opartej na jego autorytecie i odpowiedzialności za dziecko. Dla badanych źródłem wiedzy pedagogicznej jest jedynie ich własne doświadczenie zawodowe. Tylko 28 nauczyciele wymieniło literaturę pedagogiczną i psychologiczną, a 22 – studia. Wyniki ankiety pokazały, że 70% nauczycieli realizuje model oparty na zasadzie zachowania dwupodmiotowości w relacji z uczniami. Wyłonił się przy okazji niekorzystny obraz podmiotowości samego nauczyciela, który – w relacji z uczniami – ma poczucie ograniczonego sprawstwa i podmiotowego działania. |