Abstrakt: |
Celem badania było zebranie próbek mowy od osób posługujących się dwoma, trzema (czterema w jednym przypadku) językami, zgromadzenie danych o sytuacji socjolingwistycznej i „biografii językowej” badanych; zamierzano odpowiedzieć na pytania: w jaki sposób funkcjonują współwystępujące ze sobą języki w społeczności, która stała się w dużej części wielojęzyczna; jakie znaczenie funkcjonalne ma dla osoby wielojęzycznej każdy z używanych przez nią języków; jaką rolę w procesie akwizycji językowej dzieci odgrywa uzus językowy rodziców na tle funkcjonowania wielu języków w Wilnie i na ile wpływa on na aktualne umiejętności mówienia dzieci i ich świadomość językową; jakie czynniki w sytuacji wielojęzyczności wpływają na wybór języka w konkretnych sytuacjach komunikowania się z osobami spoza rodziny; w jakich sytuacjach komunikacyjnych zachodzi zjawisko interferencji pomiędzy językami będącymi w kontakcie. Badanie przeprowadzono w Wilnie; składało się z wywiadu (kwestionariusz) oraz rozmów prowadzonych przez native speakerów w językach: polskim, litewskim, rosyjskim i białoruskim (etapy: a) konwersacja wstępna, b) renarracja dwóch historyjek obrazkowych bez tekstu, c) opowiadanie o wyjątkowym wydarzeniu osobistym w życiu informatora, d) charakterystyka osoby nieznanej badaczowi i nieobecnej w czasie rozmowy, e) relacja ze zwykłego przebiegu dnia narratora). Zebrano materiał od ośmiu rodzin etnicznie mieszanych (w których przynajmniej jeden członek poczuwał się do związków z polskością, znał język polski, używał go w różnych sytuacjach komunikacyjnych); przebadano 28 osób w wieku od czterech do 54 lat, 15 dorosłych, 13 dzieci i młodzieży; rozmowy nagrywano na taśmie magnetofonowej; prowadzono też rozmowy mieszane polsko-rosyjskie (możliwość prowokowania przejścia z jednego kodu na drugi). Czterech z badanych rodzin wybrało dla dzieci przedszkola i szkoły polskie, czterech – litewskie. O wyborze decydowały nie względy sentymentalno-rodzinne, lecz pragmatyczne. Wybór szkoły polskiej był zasadniczo wyborem przyszłościowym (rozwijające się kontakty litewsko-polskie), wysoko oceniano poziom naukowy i dydaktyczny szkół polskich; czasem był to wybór wymuszony przez okoliczności; pozapragmatycznym czynnikiem wyboru był wysoki prestiż języka polskiego na Litwie. Wybór szkoły litewskiej był związany ze specjalizacją tych szkól (muzyczna, baletowa); w jednym przypadku motywowano go bliskością domu, bezpieczeństwem takiego rozwiązania; w dwóch zadecydowało większe poczucie litewskości niż polskości u rodziców. Język litewski uchodził za trudny jako wykładowy, co służyło za argumentację decyzji rodzicom, którzy zdecydowali się na szkołę polską (uważali, że dzieci powinny najpierw nauczyć się polszczyzny literackiej, potem litewskiego). Badani oceniali język rosyjski jako nieprzydatny w dalszym kształceniu zawodowym, poziom nauczania w szkołach rosyjskich jako niski. Stwierdzono, że w wielu przypadkach widoczne było pewne zagubienie informatorów, a podawane argumenty nie zawsze wydawały się w pełni wiarygodne. Oceniono, że w warunkach wielojęzyczności rozstrzygnięcie o rodzajach i kierunkach wzajemnego oddziaływania języków pozostających wobec siebie w kontakcie i objaśnianie przyczyn odchyleń rejestrowanych w żywej mowie osób wielojęzycznych jest bardzo trudnym problemem. Stwierdzono, że należy opracować opis normy językowej dla badanego środowiska oraz że konieczne jest ustalenie osobliwości mowy przebadanych informatorów na tle norm krajowych w Polsce, Rosji i na Litwie poprzez przeprowadzenie analogicznego badania w rodzinach jednojęzycznych. |