Abstrakt: |
Celem badania było przedstawienie wpływu słownictwa białoruskiego, obecnego w wariancie regionalno-gwarowym polszczyzny na Wileńszczyźnie, na leksykę standardowego języka polskiego uczniów ze szkół z polskim językiem wykładowym na tym terenie. Zastosowano osiem różnych wariantów ankiet, łącznie kwestionariusz zawierał około 410 pytań i zdań. Ankiety wypełniło 800 uczniów klas od dziewiątej do 12, po 100 uczniów każdą wersję; zbadano 300 osób z Wilna, po 200 z rejonów solecznickiego i wileńskiego, 100 z rejonu trockiego. Wyniki oparto na materiale 800 kwestionariuszy ogólnych i 800 ankiet leksykalnych; w publikacji przedstawiono wybrane zagadnienia z ogólnej części ankiet. Mimo braku bezpośredniego kontaktu z językiem białoruskim w odmianie oficjalnej polszczyzny standardowej uczniów szkół z polskim językiem wykładowym na Wileńszczyźnie są obecne białorutenizmy; były one dialektyzmami przejętymi z gwary. Wśród wyrazów wyekscerpowanych z ankiet wyodrębniono według kryterium normatywnego archaizmy rodzime oraz wyrazy zapożyczone. Wśród 174 jednostek leksykalnych należących do warstwy regionalno-gwarowej 53 wyrazy uznano za możliwe białorutenizmy, z tego 77,4% stanowiły zapożyczenia właściwe (odnotowane w dawnych lub współczesnych słownikach języka polskiego), 16,9% kalki semantyczne, 5,6% kalki słowotwórcze. Przedstawiono słownik wyróżnionych grup białorutenizmów. Ankiety leksykalne wykazały słabsze poczucie językowe badanych – niedostatecznie umieli odróżniać elementy regionalno-gwarowe od ogólnopolskich; w pracach wystąpiły przede wszystkim stare zapożyczenia formalno-semantyczne, utrwalone w warstwie regionalnej polszczyzny na Wileńszczyźnie; najwięcej form badani uznali za poprawne w podanych zdaniach; potwierdzono powszechność kresowizmów m.in. wśród nazw potraw, rzeczy domowego użytku, ubrań. Wyniki testu otwartego były bardziej zróżnicowane, więcej było w nim zdań niewypełnionych. Test wyboru był najłatwiejszy, uznawanie kresowizmów za poprawne nie było tak częste. Zestawiono frekwencję zebranych białorutenizmów na próbie 31 analizowanych wyrazów w celu porównania wyników w poszczególnych strefach terytorialnych. Stwierdzono, że młode pokolenie Polaków pozostaje dwulektalne – utrzymuje znajomość wariantu regionalno-gwarowego polszczyzny północnokresowej oraz polszczyzny standardowej, której uczy się w szkole. |