Celem badania było zorientowanie się w sytuacji edukacyjnej dzieci, dostępie do wykształcenia i możliwościach startu życiowego przez pryzmat usług i świadczeń szkolnych; badaczy interesowały też same szkoły, ich infrastruktura, potrzeby, ocena wyposażenia, sytuacja kadry nauczycielsko-pedagogicznej, jej wykształcenie i przygotowanie merytoryczne, ocena wdrażanej reformy oświaty. Przyjęto hipotezę, że dzieci żyjące w bezpośredniej bliskości granicy wschodniej nie mają równych szans edukacyjnych w porównaniu z rówieśnikami z innych regionów kraju oraz że są bardziej narażone na negatywne zjawiska spowodowane istnieniem nielegalnego handlu granicznego, przestępczością i wieloma patologiami. Przebadano szkoły położone w bezpośredniej bliskości przejść granicznych, leżące od 200 metrów do pięciu kilometrów od granicy (36 szkół), powyżej pięciu kilometrów (10 szkół), powyżej 10 kilometrów (dwie szkoły), w tym szkoły nauczające w językach mniejszości narodowych; także kilka szkół ze względu na ich szczególnie złą sytuację materialną. Zastosowano bezpośredni wywiad z dyrekcją i (lub) gronem pedagogicznym lub administracyjnym szkoły, kwestionariusz ankiety opracowanej przez WSP TWP i GUS dotyczący sytuacji uczniów, nauczycieli, szkoły, środowiska lokalnego, obserwację szkoły na zewnątrz i wewnątrz, dokumentację fotograficzną. Nauczyciele widzieli potrzebę i konieczność reformy oświaty, wypowiadali się jednak o niej krytycznie, podobnie jak dyrektorzy. Łączenie się niektórych szkół w zespoły uniemożliwiało oddzielenie problemów gimnazjum od szkoły podstawowej; w innych placówkach akcentowano niezależność obu szkół mimo wspólnych uwarunkowań. Opinie na temat konsekwencji decentralizacji zarządzania szkołami były rozbieżne. W 80% szkół stan budynków, klas, wyposażenia pracowni był zły; blisko 90% szkół wymagało natychmiastowego remontu. Szkoły nie posiadały pieniędzy na remonty, zakup wyposażenia, na zajęcia pozaobowiązkowe i pozalekcyjne. W szkołach występowały braki kadrowe. W większości szkół uważano, że pogranicze nie stwarza bezpośredniego zagrożenia działalności dydaktycznej i wychowawczej; wskazywano wady np. (nielegalny handel) i zalety pogranicza (możliwość podróży, współpracy międzyszkolnej). Według części dyrektorów starsza młodzież przejawiała zachowania patologiczne; zwracano uwagę na kłopoty z dojazdem do szkoły, pracę dzieci w gospodarstwie; w 18 szkołach zwrócono uwagę na problem sezonowej pracy dzieci. Według rozmówców patologie nie były zjawiskiem powszechnym, ale ich natężenie rosło; wskazywali na konieczność instytucjonalnej pomocy rodzinom biednym. Dyrektorzy oceniali sytuację materialną uczniów i ich rodzin jako złą; według nich 18% rodzin żyło w biedzie, 35% w niedostatku; 42% w warunkach przeciętnego standardu życia, 5% stanowiły rodziny o wyższych dochodach. Według dyrektorów rejestrowane bezrobocie wśród zdolnych do pracy wynosiło 20%, bezrobocie ukryte około 22%; w domach połowy uczniów przynajmniej jedno z rodziców było bez pracy. Rozmówcy podkreślali, że wynika to ze specyfiki wschodniego pasa przygranicznego. Stwierdzono brak programów stypendialnych, pomocy i wsparcia dla zdolnych uczniów ze wsi. W jednej ze szkół 33% rodziców nie było stać na opłacenie obiadów dla dzieci. Problemem był zakup podręczników; wielkość pomocy dla dzieci najbiedniejszych była niewystarczająca. Mniejszość litewska z rejonu Puńska była szczególnie krytyczna wobec reformy oświaty; mniejszości białoruskie i ukraińskie prezentowały nieco inne spojrzenie na sprawy narodowościowe, dążyły do asymilacji. W obszarach pogranicza współwystępowało wiele wyznań religijnych.