Abstrakt: |
Przedmiotem badania były konflikty i agresja w kontaktach interpersonalnych nauczycieli i uczniów. W badaniu wzięło udział 121 nauczycieli ze szkół podstawowych i średnich oraz 40 uczniów szkół średnich (w wieku od 17 do 18 lat). Posłużono się metodą sondażu diagnostycznego; wykorzystano kwestionariusz autorskiej ankiety – w dwóch wersjach: dla nauczycieli i uczniów. Ankieta dotyczyła wszystkich faz konfliktu: rozpoczęcia, rozwinięcia oraz zakończenia. Prawie 10% badanych nauczycieli zadeklarowało, że w ostatnim czasie nie mieli żadnych konfliktów z uczniami. Pozostali wymieniali takie powody konfliktów z uczniami jak: niegrzeczne zachowania młodzieży, brak zdyscyplinowania, niewłaściwe relacje koleżeńskie. Do rzadszych powodów zaliczano: absencję uczniów, kłamstwo, palenie papierosów, lenistwo, nieprawidłowe postawy wobec nauki. 13,76% nauczycieli za nieakceptowane uznało takie zachowania uczniów jak: agresja, wulgarność, arogancja; nieco mniej respondentów wymieniało: ironię oraz lekceważenie – 8,26%; brak poczucia winy u ucznia za wszczęty konflikt był nie do zaakceptowania według 5,58% badanych. Wybrane wypowiedzi nauczycieli dowodziły niepokojącego u nich braku akceptacji dla samodzielnego myślenia uczniów, co również bywało powodem konfliktów (4,63% wskazań). 66,05% nauczycieli doświadczyło agresji w fazie rozwinięcia konfliktu – 72,22% wskazywało na agresję ucznia, 18,05% przyznawało się do własnej agresywnej postawy. Agresja nauczycieli ujawniała się przede wszystkim – według ich opinii – w wypowiedziach (44,54%) oraz w podniesionym tonie głosu (34,72%). Według uczniów najbardziej konfliktogenne w relacji nauczyciel – uczeń są takie zachowania jak (prowadzą one – w opinii uczniów – także do konfliktów): nieadekwatne ocenianie (27,5%), nieprzestrzeganie przez uczniów norm i regulaminów (palenie, picie alkoholu; 27,5%), niegrzeczne wypowiedzi albo odczytane jako niegrzeczne przez nauczyciela (10%), niesumienność uczniów (7,5%), niesprawiedliwe decyzje nauczycieli (25,58%), ironiczne uwagi skierowane do ucznia (11,63%), zbyt negatywne reakcje na niewielkie przewinienie ucznia (4,56%). Uczniowie twierdzili, że trudności nauczycieli w konfliktach z nimi polegały przede wszystkim albo na braku zgody dla lekceważących zachowań ucznia, albo na braku akceptacji dla jego samodzielności, odwagi i determinacji w walce o prawa uczniowskie. Według uczniów w konfliktach najczęściej agresywni bywają nauczyciele. Barierą w osiągnięciu porozumienia jest wywyższająca postawa nauczyciela, poczucie wyższej pozycji w hierarchii z racji prestiżu i wieku (46,42% wskazań). 10,71% młodzieży twierdziło, że nauczyciele zbyt często żywią bezkrytyczne przekonanie o własnej nieomylności, to znacznie utrudnia osiągnięcie zgody w konflikcie. Obraz konfliktów, jaki wyłonił się na podstawie wyników badania, ukazuje ich destrukcyjny charakter, a nie twórczy, stymulujący rozwój relacji nauczycielsko-uczniowskich. Obie strony dbały w sporze przede wszystkim o własne zagrożone interesy; konflikt był przez jego uczestników postrzegany w kategoriach strat i zysków. Jednocześnie brakowało konstruktywnych prób podjęcia dialogu, współpracy, dążenia do porozumienia. |