Abstrakt: |
Celem badania było poznanie skojarzeń dzieci z klas I-III dotyczących pracy zawodowej ludzi dorosłych oraz wyobrażeń o ich własnej dorosłości i miejsca w niej pracy. Badaniem objęto dzieci mieszkające na wsiach oraz w małych i dużych miastach Dolnego Śląska. Analizie poddano wypowiedzi pisemne dzieci na tematy Kim będę, gdy będę dorosły i Kim chcę być, gdy będę dorosły. Analizie jakościowej poddano 176 wypowiedzi uzyskanych w latach 1988/89 i 195 wypowiedzi uzyskanych w latach 1995/96. W wypowiedziach wcześniejszych asocjacje wiązały się przede wszystkim z pracą fizyczną; wyróżniono ich rodzaje: asocjacje wskazujące na spostrzeganie pracy w kategoriach filozoficznych oraz wartości o cechach autotelicznych i społecznych, o wartościowaniu negatywnym (dotyczyły głównie skutków pracy), związanych z niepracowaniem, z czynnościami organizacyjnymi, z cechami osobowymi pracownika, ze społecznym efektem pracy; była widoczna świadomość przeobrażeń gospodarczo-społecznych. Opozycje dotyczyły głównie negatywnych skutków braku pracy; wyróżniono rodzaje opozycji dotyczących: konsekwencji braku pracy dla innych, działań zastępczych zamiast pracy, ocen moralnych, aspektu biernego braku pracy, spostrzegania innych działań w kategoriach przeciwstawnych do czynności pracowania, dobrych stron niepracowania. Nazywane działania podmiotu pracującego wskazywały na dostrzeganie czynności pracowania w kategoriach konkretnego działania o namacalnych efektach (spostrzeganie pracy w kategoriach ciężkiej pracy fizycznej), wiązanie z samorealizacją. Działania wobec podmiotu wiązały się z ujmowaniem pracy w kategoriach materialnych skutków podjętych działań. Wśród preferowanych przyszłych działań zawodowych najwięcej dzieci wybierało zawody związane z szeroko rozumianymi usługami; dziewczynki wskazywały głównie zawody znane im z najbliższego otoczenia przypisywane tradycyjnie kobiecie, artystyczne, medyczne; chłopcy – zawody związane z transportem, mundurowe, rolnicze. W wypowiedziach widoczna była tendencja do dostrzegania ważności swojego planowanego działania niezależnie od realnych uzasadnień jego przydatności. Najczęściej deklarowanym uzasadnieniem była pomoc innym; pojawiała się ponadto motywacja egocentryczna, rzadziej – emocjonalna, materialna. W wypowiedziach późniejszych więcej asocjacji niż poprzednio odnosiło się do roli pracy w życiu człowieka. W siatce działań podmiotu było więcej sformułowań odnoszących się do pracownika w samym zakładzie pracy, określeń świadczących o poszerzeniu świadomości stosunków służbowych w pracy, organizacji, zachowania i wyglądu pracownika; wyraźnie widoczny był wpływ reklamy telewizyjnej. Działania wobec podmiotu były związane z sytuacją konfliktową, dostrzeganiem możliwości rozwoju przez pracę, prawami i obowiązkami pracownika w zakładzie pracy; w porównaniu z poprzednimi wynikami dzieci dostrzegały sytuację pracy jako rozwojową, sytuację wzajemnego szanowania i działania oraz efektu pracy. |