Celem badania było rozpoznanie na podstawie opinii uczniów, nauczycieli i rodziców sytuacji pedagogicznej, w jakiej znajdują się uczniowie rozpoczynający naukę w klasach wyższych. Badanie przeprowadzono w środowisku wiejskim, małomiasteczkowym, wielkomiejskim; objęto nim 379 uczniów klas czwartych i piątych (213 dziewcząt, 166 chłopców) i ich rodziców, 188 nauczycieli klas I-III, 183 specjalistów przedmiotowych. Dzieci pochodziły głównie z rodzin o przeciętnym statusie socjokulturowym, wykształcenie rodziców – głównie zawodowe i średnie; wśród nauczycieli przeważały osoby w wieku średnim, ze stażem pracy do 15 lat; nauczyciele klas I-III w większości ukończyli studium nauczycielskie, nauczyciele przedmiotów w prawie 100% ukończyli studia magisterskie. Według większości badanych przekraczaniu drugiego progu edukacyjnego towarzyszył spadek poziomu osiągnięć szkolnych, potwierdziło to 69,2% dzieci, 46% rodziców, 68,2% nauczycieli I-III, 57,3% specjalistów przedmiotowych; brak zmian sugerowali najczęściej specjaliści – 26,7%, rodzice – 25,3%. Zjawisko spadku poziomu było najwyraźniejsze w przypadku uczniów bardzo dobrych. Obniżała się średnia uczniów z języka polskiego, matematyki, środowiska społeczno-przyrodniczego/biologii. Możliwość sprostania wymaganiom specjalistów przedmiotowych potwierdziło 37,6% uczniów, 45,8% rodziców, 34% nauczycieli I-III, 57,4% specjalistów. Przedmiotem sprawiającym największe problemy był język polski – sądziło tak 43,3% uczniów, 52,1% rodziców, 78% nauczycieli I-III, 77% specjalistów; wymagania przekraczały możliwości uczniów ze względu na ich niedostateczne kompetencje językowe. Chętniejsze uczęszczanie do szkoły potwierdziło 52,6% dzieci, 37,1% rodziców. Z pojawienia się specjalistów przedmiotowych było zadowolonych 55,1% uczniów; z systemu pracownianego – 44,1% uczniów, 34,5% rodziców, przeciwnicy wskazywali, że konieczność przemieszczania się pogarsza samopoczucie uczniów. Z pomocy w nauce ze strony rodziców lub starszego rodzeństwa korzystało 50,2% dzieci. 66,4% uczniów i 73,8% rodziców dostrzegło zmniejszenie puli wolnego czasu przeznaczanego na zabawę, zmian nie dostrzegło 15,1% i 17%. Główną przyczyną dezorientacji uczniów była specyfika kształcenia systematycznego – sądziło tak 51,6% nauczycieli I-III, 40% specjalistów, 32,7% rodziców.