Abstrakt: |
Przedmiotem badania były przejawy i uwarunkowania zachowań agresywnych uczniów w szkole. Badaniem objęto 800 uczniów i nauczycieli z różnych typów szkół w całej Polsce, w tym 600 uczniów i 200 nauczycieli (100 ze szkół podstawowych, po 35 z liceum ogólnokształcącego i technikum, 30 z zasadniczej szkoły zawodowej). Uczniów dobrano celowo, wykluczono klasy pierwsze i ostatnie ze względu na procesy adaptacyjne, starania o dobrą opinię w związku ze zbliżającym się ukończeniem szkoły. Do zebrania materiału wykorzystano skalę zachowań agresywnych, ankietę, testy socjotechniczne, obserwację bezpośrednią oraz wywiad naprowadzany. Zachowano podział na agresję bezpośrednią (słowną i fizyczną), pośrednią i przemieszczoną. Próbowano określić związek między agresywnością uczniów a następującymi zmiennymi: wiekiem, typem szkoły, wynikami w nauce oraz pozycją społeczną w grupie rówieśniczej. Wśród dzieci z klas drugich szkoły podstawowej zaobserwowano występowanie wszystkich typów agresji (pośredniej i bezpośredniej, rzadziej przemieszczonej). 69% dzieci skarży się nauczycielowi, 62,5% uczestniczy w kłótniach z rówieśnikami, 58,5% bierze udział w sprzeczkach, 55% przeszkadza w trakcie lekcji, 49,5% nieprzychylnie wypowiada się o innych osobach, 46,5% podnosi głos, 37% grozi innym, 36,5% bierze udział w bójkach, 34,5% używa wulgaryzmów, a 32,5% wyśmiewa inne osoby. Do zachowań agresywnych bardziej skłonni byli chłopcy niż dziewczynki. W zakresie agresji słownej uczniowie najczęściej wdają się w kłótnie z rówieśnikami (53% dziewczynek, 72% chłopców). W zakresie agresji fizycznej najczęściej występowało przeszkadzanie podczas lekcji (40% dziewczynek, 71% chłopców). Do najczęstszych przejawów agresji pośredniej należały skargi do nauczyciela (66% dziewczynki i 72% chłopcy). Jeśli chodzi o agresję przemieszczoną, to występowała ona w formie niszczenia wytworów własnej pracy i dotyczyła częściej chłopców niż dziewcząt – odpowiednio: 43% i 18%. Najmniej agresywni w tej grupie byli uczniowie osiągający bardzo dobre wyniki w nauce; nieco bardziej agresywni byli uczniowie uzyskujący najniższe rezultaty. Najbardziej agresywni okazali się uczniowie ze średnią ocen między 3,0 a 3,9. Największą agresywność przejawiali uczniowie o niskiej pozycji społecznej w grupie rówieśniczej. We wszystkich typach szkół występowały takie formy agresji jak: napastliwe zwracanie się do nauczyciela, wyśmiewanie, przeklinanie, wyzywanie, wydawanie nieprzychylnych opinii, wyśmiewanie innych ludzi poza ich plecami, niszczenie wytworów własnej pracy, rzucanie zeszytami, pisanie po ławkach. Zachowania takie występowały wśród blisko połowy uczęszczających do technikum i szkoły zawodowej oraz jedna trzecia uczniów liceum ogólnokształcącego. Okazało się, że uczniowie techników i szkół zawodowych byli znacznie bardziej agresywni niż licealiści. Uczniowie techników i szkół zawodowych okazali się także bardziej okrutni i brutalni niż licealiści. Większą agresywność przejawiali uczniowie uzyskujący słabe wyniki w nauce i zajmujący niższą pozycję społeczną. Osoby z dobrymi rezultatami i akceptowane przez rówieśników charakteryzowały się niskim poziomem agresji. Co ciekawe, nauczyciele nie dostrzegali większości zachowań agresywnych wśród dzieci i młodzieży. Dostrzegali przede wszystkim szturchanie i popychanie (około 40%), rzadziej uderzenia (23%), ciągnięcie (21%), kopnięcia (12%). Do przejawów agresji nauczyciele nie zaliczyli: wyzwisk, wulgaryzmów i przezywania. 64% respondentów z tej grupy stwierdziło, że uczniowie w większości są mało agresywni, tylko 5,7% uczniów uznali za agresywnych. Ich zdaniem wśród uczniów nie było osób bardzo agresywnych. |