Celem badań było: ujawnienie praktykowanych stylów czytania epiki, charakterystyka różnic między lekturą uczniowską a profesjonalną, odsłonięcie pól czytanych i czytelnych oraz pomijanych i nieczytelnych, charakterystyka różnic w lekturze danego tekstu przez uczniów i klasy, ustalenie łatwych, trudniejszych i trudnych składników dzieła literackiego, obserwacja sprawności językowej uczniów, ujawnienie uczniowskich ocen poszczególnych utworów literackich. Przyjęto następujące założenia badawcze: kierunki przedlekcyjnej lektury uczniowskiej są zróżnicowane, można ustalić w ramach prawdopodobieństwa stopnie trudności w lekturze utworów epickich, badania diagnostyczne umożliwią formułowanie zadań w poszczególnych – zindywidualizowanych – tekstach sterujących analizą, interpretacją i wartościowaniem utworu, badania pozwolą formułować pytania i polecenia w dostępnym dla uczniów języku. W badaniu posłużono się metodą pisemnych swobodnych wypowiedzi. W badaniach wzięło udział prawie 900 uczniów z 34 klas (szkoła podstawowa i liceum, środowiska wielkomiejskie i małomiasteczkowe, przemysłowo-rolnicze, przemysłowe i rolnicze). Na temat Sachema Henryka Sienkiewicza zebrano 237 wypowiedzi, na temat Monachomachii Ignacego Krasickiego – 242, na temat Zmierzchu Stefana Żeromskiego – 348. Uczniowie czytali przed lekcją we własnym zakresie utwór literacki. Następnie w obecności polonisty albo autorki badania wykonywali zadanie: Napisz dokładnie, na co zwróciłeś uwagę w trakcie czytania... i co z tego utworu zrozumiałeś (w wykropkowanym miejscu znajdował się tytuł tekstu). Uczniowie mogli w trakcie pisania posługiwać się tekstem utworu. Przyjęto następujące kierunki analizy badanego materiału: znaczenie czytelnika konkretnego i jego nadrzędna rola wobec omawianych kategorii teoretycznoliterackich, świat przedstawiony i jego konkretyzacja, narrator: jego cechy i postawa względem świata przedstawionego; właściwości stylistyczno-językowe narracji, kompozycja i gatunek literacki, kierunki rozumienia i odczytania ogólnego sensu utworu, związki dzieła z tradycją literacką, uczniowskie wartościowanie utworu. Tematyka prac uczniowskich poświęconych Zmierzchowi Stefana Żeromskiego: blisko 80% badanych opisywało pracę Gibałów. 62,6% respondentów zwróciło uwagę na tragiczne warunki bytowania, 72,4% uczniów zdawało relację z życia Walka Gibały. 58,3% z kolei opisywało losy Gibałowej, a 54,3% zwróciło uwagę na troskę o dziecko. Tylko 17% uczniów próbowało zmierzyć się z opisem przestrzeni (akcja dzieje się na wsi), a blisko 18% z opisem wpływu stosunków ekonomicznych na losy bohaterów. 83 osoby zwróciły uwagę na impresjonistyczne wątki w utworze, a 91 osób – na jego nastrojowość i liryczność. O symbolizmie w Zmierzchu pisało 28 uczniów, o naturalizmie – 21, o realizmie – 55. 15 badanych próbowało wskazać związki z literaturą drugiej połowy XIX wieku. 21 uczniów wskazywało na związek utworu z literaturą Młodej Polski. Licealiści w swoich wypowiedziach niewiele miejsca poświęcili stylowi języka Żeromskiego – świadczyć to może o jednowymiarowej lekturze. Do przyczyn rozdźwięku między szkolnym a krytycznym odczytaniem utworu zaliczono: trudność konkretyzowania warstw językowych – wysiłek intelektualny nie może ograniczać się jedynie do śledzenia fabuły; niski poziom kultury językowej uczniów; nieumiejętność badawczej pracy z tekstem; brak umiejętności analitycznego czytania utworów literackich. Przed lekcją języka polskiego, podczas której omawiano utwór, tylko 12,3% licealistów zadeklarowało, że podoba im się Zmierzch, bo wymaga pewnej refleksji, zastanowienia, jest dobrze napisany, trudny, ambitny itp.