Badania dotyczyły wpływu zaangażowania odmiennych schematów poznawczych umysłowych, schematów intelektualnych i schematów doświadczania na procesy oceniania i rozwiązywanie problemów. Celem badania wstępnego było sprawdzenie, czy procesy oceniania organizowane przez schematy doświadczania i procesy oceniania organizowane przez orientację intelektualną przebiegają odmiennie; czy jest możliwe, że te same obiekty będą ocenione różnie w zależności od aktualnej orientacji. Badaniem wstępnym objęto dzieci i młodzież z trzech grup wiekowych – 12-13, 15-16 i 18-19 lat, uczniów warszawskich szkół podstawowych i liceów ogólnokształcących, 84 dziewczęta i 77 chłopców. Przeprowadzono eksperyment, w którym wzbudzano intelektualną lub doświadczeniową orientację umysłową – młodzież miała wyobrazić sobie, że wraz z rodziną znajduje się na wielkim przyjęciu, i scharakteryzować zachowania rodziny lub wczuć się w zdarzenia i opisać, jak są one przeżywane; następnie proszono o ocenę kobiety lub mężczyzny występujących w roli zawodowej – eksperymentatora przedstawiającego się jako autor badania. Oczekiwano, że w warunkach orientacji intelektualnej kobieta zostanie oceniona wyżej, a w warunkach orientacji na doświadczanie – niżej. Stwierdzono interakcję warunków oceniania eksperymentu i płci eksperymentatora; badani o odmiennych orientacjach odmiennie oceniali te same obiekty społeczne; badani dokonujący oceny w warunkach orientacji intelektualnej ocenili eksperyment niżej, gdy za jego autora podawał się mężczyzna, niż gdy za autora uważano kobietę; badani dokonujący oceny w warunkach orientacji na doświadczanie ocenili wyżej eksperyment, w którym za autora podawał się mężczyzna, niż gdy za autora uważano kobietę; badani oceniali ten sam eksperyment, więc można było sądzić, że decydujące znaczenie dla zaobserwowanych rozbieżności miała informacja o płci eksperymentatora, wykorzystanie tej informacji zależało od nastawienia umysłowego. W badaniu właściwym poddano weryfikacji hipotezę, że osoby rozwiązujące problem w warunkach orientacji na doświadczanie będą ujmowały sytuację bardziej globalnie, wykażą większą sztywność w myśleniu o rozwiązaniu problemu, wykażą mniejszą sprawność intelektualną niż osoby rozwiązujące problem w warunkach orientacji na doświadczanie. Badanie przeprowadzono w Warszawie i miejscowości podwarszawskiej, objęto nim 164 uczniów szkoły podstawowej w wieku 12-13 lat, 85 dziewcząt i 79 chłopców. Przeprowadzono eksperyment, w którym w warunkach odmiennej orientacji umysłowej uczniowie rozwiązywali hipotetyczny problem – badanych proszono o wyobrażenie sobie, że wyjeżdżają na obóz szkolny, i scharakteryzowanie własnego zachowania lub wczucie się w zdarzenia i opisanie sposobu ich przeżywania; następnie o opisanie w wypowiedzi pisemnej, co będzie się z nimi działo w sytuacji, gdy zapomnieliby plecaka. Uzyskane wyniki potwierdziły hipotezę o odmiennym funkcjonowaniu poznawczym w związku z orientacją na doświadczanie i analizę intelektualną; stwierdzono różnice w przetwarzaniu informacji u badanych o odmiennej orientacji umysłowej; osoby nastawione na doświadczanie częściej dokonywały globalnych interpretacji, a mniej kategoryzacji szczegółów, rzadziej uwzględniały w myśleniu konkretne elementy sytuacji, wykazały większą koncentrację na realizacji wyznaczonego celu, mniejszą skłonność do wprowadzania nowych danych, większą sztywność myślenia, mniejszą poprawność językową – słabsze przestrzeganie reguł. Nie stwierdzono związku płci ze sposobem interpretacji zdarzeń, stopniem sztywności myślenia; zaobserwowano wyraźny wpływ płci na poziom werbalizacji we wszystkich mierzonych aspektach – wypowiedzi dziewcząt były obszerniejsze, zawierały mniej pomyłek, mniej błędów ortograficznych, w większym stopniu respektowały reguły stylistyczno-gramatyczne.