Celem badania o charakterze diagnostycznym było znalezienie odpowiedzi na następujące pytania: kto i jak często w kształceniu systematycznym formułuje na lekcji pytania i polecenia; jakie zadania formułują i stawiają uczniom nauczyciele i autorzy podręczników w klasach IV-VIII szkoły podstawowej i I-IV szkoły średniej; czy i jaki związek z poziomem kształcenia mają przedstawiane uczniom pytania i polecenia; czy i jaki związek mają te pytania i polecenia z nauczanym przedmiotem. W badaniu posłużono się obserwacją zajęć lekcyjnych oraz analizą podręczników szkolnych. Technikami tymi objęto 1282 lekcje i 63 podręczniki dla klas IV-VIII szkoły podstawowej i I-VI szkoły średniej z zakresu języka polskiego, historii, plastyki, matematyki, fizyki, biologii i geografii. Badanie przeprowadzono w województwach katowickim i bielskim. W badaniu uczestniczyło 60 studentów piszących prace magisterskie na podstawie przeprowadzonych obserwacji lekcji. Wyniki badania pozwoliły stworzyć operacyjne modele dla badanych lekcji i podręczników, właściwe każdemu z badanych przedmiotów. Modele te uwzględniały najczęściej występujące zaimki pytajne i bezokoliczniki. Średnio na jednej lekcji nauczyciele kierowali do uczniów około 19 pytań i 16 poleceń. Poszczególne typy pytań i poleceń wykorzystywane były przez nich z różną częstotliwością. Poszczególne modele różniły się rodzajami występujących w nich operatorów, a w przypadku operatorów wspólnych – ich rangą. Dla każdego przedmiotu wyróżniono siedem im tylko właściwych operatorów, przy czym w przypadku plastyki było ich dziewięć. Autorzy podręczników stosowali bardziej zróżnicowane systemy operacyjne niż nauczyciele. W obu jednak przypadkach ponad połowa wyróżnionych w modelach zaimków pytajnych występowała w niemal wszystkich modelach, co świadczyło o dużej spoistości tej grupy operatorów.