Celem badania było określenie wpływu programu profilaktycznego Elementarz 1 na wiedzę i zachowania młodzieży dotyczące substancji uzależniających. Programem adresowanym do młodzieży wyższych klas szkół podstawowych i pierwszych klas szkół ponadpodstawowych objęto od końca 1993 roku około 2500 uczniów z 44 szkół województwa krakowskiego; badanie przeprowadzono w jednej ze szkół ponadpodstawowych objętych pilotażową realizacją. Zastosowano anonimową ankietę złożoną z czterech części: pierwsza dotyczyła znaczenia programu dla ucznia i subiektywnej oceny jego wpływu na badanych, druga sprawdzała świadomość młodzieży w zakresie różnych środków odurzających, trzecia służyła do analizy zachowania uczniów w okresie 30 dni poprzedzających badanie, czwarta stanowiła arkusz charakterystyki badanych. Badanie wstępne przeprowadzono bezpośrednio przed realizacją programu; objęto nim 259 uczniów; zastosowano drugą, trzecią i czwartą część ankiety. Wśród badanych 77,78% miało pochodzenie robotnicze; 82,22% wychowywali oboje rodzice; 71,11% uznało pożycie rodziców za przeciętnie zgodne, 17,78% za harmonijne, 8,89% za konfliktowe. 48,89% uważało, że rodzice stawiają im wysokie wymagania i interesują się nimi, 20% określało nastawienie rodziców jako przyjacielskie, 22,22% miało ograniczony kontakt z rodzicami. Do częstego odczuwania złości przyznało się 24,44% badanych, u 20% często występowało poczucie szczęścia, u 17,78% przygnębienia; 20% było bardzo zadowolonych ze swojego życia, 66,67% raczej zadowolonych, 13,33% niezadowolonych. 51,11% czuło się osamotnionych czasami, 11% często, 2,22% bardzo często. W grupie 5% czuło się bardzo dobrze, 82% dobrze, 4% źle, 9% różnie; w domu odpowiednio 9%, 62%, 13%, 16%; w szkole odpowiednio 4%, 29%, 47%, 20%. 24,44% przyznało się do problemów z nauką, 51,11% podało, że nie mają żadnych poważnych problemów. Poprawność odpowiedzi na stwierdzenia dotyczące substancji uzależniających wynosiła 62,10%. W ciągu miesiąca poprzedzającego badanie kontakt z alkoholem miało 52,89% badanych; średnia liczba kontaktów z alkoholem na ucznia wyniosła 4,16. Liczba osób mających kontaktów ze środkami odurzającymi wynosiła 12. Papierosy paliło 40,54%; palący zużyli 22 052 sztuk; na jednego palącego przypadało 210,02 papierosów. Do różnych używek było namawianych 55,6% badanych; wskaźnik odmawiania wynosił 3,18. Próby powstrzymywania innych przed sięganiem po środku odurzające podjęło 28,96% badanych; wskaźnik powstrzymywania wynosił 0,53. Badanie końcowe przeprowadzono sześć miesięcy po zakończeniu programu; objęto nim 221 uczniów dziesięciu klas pierwszych zasadniczej szkoły zawodowej (67,57% badanych) i technikum (32,43%), w wieku 15-16 lat, płci męskiej. Zastosowano pierwszą, drugą i trzecią część ankiety. Oceniając znaczenie programu, 57,78% stwierdziło, że zajęcia pomogły im zrozumieć, że nadużywanie narkotyków nie jest sposobem rozwiązywania życiowych problemów; 24,44% uznało za istotne poszerzenie swojej wiedzy na temat substancji uzależniających i ich szkodliwości; 13,33% wskazało ugruntowanie przeświadczenia, że jeden nałóg może prowadzić do następnych; 11,11% wskazało rozwijanie umiejętności podejmowania dojrzałych decyzji i odmawiania namowom do korzystania z używek; taki sam odsetek przyznał, że niewiele skorzystał z programu; 6,67% wskazało nabycie umiejętności harmonijnego współżycia z innymi ludźmi, w tym 4,44% bezkonfliktowego funkcjonowania w rupie rówieśniczej. Stwierdzono, że 42,22% określiło się jako przeciwnicy substancji uzależniających, 37,78% zadeklarowało chęć prowadzenia zdrowego modelu życia, 28,89% stało się przeciwnikami narkotyków twardych, 6,67% program nie zainteresował. Punktowa ocena aspektów programu (w skali 1-6) była następująca: promocja zdrowego stylu życia – 3,69, skuteczność w profilaktyce uzależnień – 3,24, styl prowadzenia zajęć – 2,14, nabyte przez uczniów umiejętności – 3,15, przekazane informacje – 4. Stwierdzono wzrost liczby prawidłowych odpowiedzi na podane stwierdzenia dotyczące substancji uzależniających; poprawność odpowiedzi wynosiła 77,75%. W ciągu miesiąca poprzedzającego badanie kontakt z alkoholem miało 56,56% badanych; średnia liczba kontaktów z alkoholem na ucznia wyniosła 3,48; stwierdzono zmniejszenie częstotliwości picia o 16,5% i zmniejszenie intensywności korzystania z alkoholi z wyjątkiem wina – jego spożycie wzrosło o 13,6%, spożycie wódki spadło o 30,84%, piwa o 23,87%, szampana o 96,79%, koktajli o 62,07%. Liczba osób mających kontakty ze środkami odurzającymi wynosiła 11; nie zanotowano spadku liczby przyjmujących środki psychoaktywne; wykazano wzrost średniej liczby kontaktów ze środkami uspokajającymi o 11,01%, klejem i rozpuszczalnikami o 69,12%, z opiatami o 20,55%; zmniejszyły się kontakty z marihuaną – o 40,44% i amfetaminą – 69%. Papierosy paliło 42,99%; palący zużyli 7 278 sztuk; na jednego palącego przypadało 76,61 papierosów – spadek intensywności o 63,52%. Do różnych używek było namawianych 61,08% badanych; wskaźnik odmawiania wynosił 1,46. Próby powstrzymywania innych przed sięganiem po środku odurzające podjęło 19,91% badanych; wskaźnik powstrzymywania wynosił 0,57 (niewielki wzrost). Stwierdzono, że istotnymi dla skuteczności działań profilaktycznych zmianami w badanej populacji było poszerzenie zasobu wiadomości na temat szkodliwości substancji uzależniających, zmiana niektórych stereotypów dotyczących uzależnień, ograniczenie częstotliwości picia napojów alkoholowych, zmniejszenie rozmiarów kontaktów z niektórymi grupami substancji odurzających, znaczny spadek intensywności palenia papierosów, niewielka zmiana postaw w kierunku powstrzymywania innych przed sięganiem po środku odurzające.