Abstrakt: |
Celem badania było uchwycenie roli telewizji w wychowaniu dziecka w rodzinie. W badaniu zastosowano metodę sondażu diagnostycznego oraz analizę indywidualnych przypadków. Objęto nimi 345 rodzin z województw białostockiego i suwalskiego, w tym 175 rodzin mieszkających w mieście i 170 na wsi. Łącznie przebadano 345 rodziców i 345 dzieci w wieku od 9 do 10 lat. Badanie właściwe (1993/1994 oraz styczeń/luty 1995) poprzedzono badaniem pilotażowym (1990/1991). Wykorzystano następujące techniki w badaniu dzieci: wywiad przeprowadzony z dzieckiem według kwestionariusza własnej konstrukcji; analizę wytworów dziecka (rysunki na temat: Narysuj swoją rodzinę przez telewizorem, Co najbardziej interesuje Cię w telewizji i podpisz to, co narysowałeś, O czym dowiedziałeś się ostatnio z cyklicznego programu telewizyjnego dla dzieci. Podpisz rysunek); test niedokończonych zdań; wypracowanie na temat Telewizja w mojej rodzinie. W badaniu rodziców wykorzystano: pomiar funkcjonowania telewizji w rodzinie według skali własnej konstrukcji; analizę treści zapisków rekonstruujących życie rodzinne przed telewizorem, sporządzanych przez rodziców (45 z miasta i 28 ze wsi) codziennie przez dwa tygodnie oraz pisemnych wypowiedzi rodziców na temat miejsca i roli telewizji w ich rodzinie; wywiad z rodzicami dotyczący odbioru telewizji przez dzieci, ilości czasu poświęcanego na oglądanie telewizji, możliwości wykorzystania telewizji w procesie wychowawczym oraz zagrożeń, jakie stwarza. W badaniu wykorzystano również wyniki badania zrealizowanego w ramach tematu CPBP 08.14 pt. Struktura i wykorzystanie czasu przez dzieci i koordynowanego przez J. Niemca oraz wyniki badań przeprowadzonych w ramach prac magisterskich powstałych pod kierunkiem badaczki w Zakładzie Pedagogiki Społecznej Uniwersytetu Warszawskiego, Filia w Białymstoku. Wyniki badania pozwoliły stwierdzić, że telewizja mogła odgrywać pozytywną rolę w wychowaniu dzieci poprzez spełnianie specyficznej funkcji edukacyjnej, przekazywanie wiedzy pedagogicznej i psychologicznej rodzicom, integrację rodziny i kompensacje deficytów w środowisku lokalnym i rodzinnym. Stopnień spełniania tych funkcji pozostawał jednak zróżnicowany ze względu na wykształcenie rodziców, miejsce zamieszkania, strukturę i liczebność rodziny oraz zakres i sposób oglądania telewizji przez rodzinę. Zachowanie rodziców i dzieci w trakcie oglądania telewizji było zróżnicowane pod względem ujawnianych więzi interpersonalnych, badane rodziny podzielono zatem na trzy grupy – o wysokim, średnim i niskim poziomie integracji w czasie oglądania telewizji. Głównym czynnikiem różnicującym badanych w ramach tych trzech kategorii było wykształcenie rodziców. W wielu rodzinach telewizja kompensowała brak informacji z dziedziny nauki, technologii i kultury (32% wśród rodzin miejskich i 41% wśród wiejskich). Nadrabiała również brak okazji do uczestnictwa w różnych formach aktywności kulturalnej związany z niedostatkami lokalnej infrastruktury (brak kin, teatrów i muzeów). W wielu badanych rodzinach telewizja zaburzała proces wychowania dziecka poprzez: dezintegrację dnia powodującą niekorzystne zmiany w czasie poświęcanym na prace domowe i odpoczynek, negatywny wpływ na zdrowie oraz psychiczny i fizyczny rozwój dziecka, dezintegrację rodziny, zastępowanie rodziców w ich niektórych rolach edukacyjnych i opiekuńczych (np. w 58,2% rodzin miejskich i 51,4% wiejskich telewizja spełniała rolę „elektronicznej niani”). Irracjonalny sposób oglądania telewizji przejawiający się w poświęcaniu temu zajęciu wielu godzin dziennie mógł prowadzić do niekorzystnych zmian w planie dnia dziecka w postaci ograniczenia czasu na naukę, pracę, odpoczynek, zabawę oraz uczestnictwo w kulturze. W wielu rodzinach wiejskich oglądanie telewizji w ogóle nie stanowiło okazji do integracji rodziny – przebywanie jej członków w jednym pomieszczeniu i oglądanie jednego programu stanowiło często jedynie znak powierzchownej integracji. Telewizja ograniczała również okazje do rozmów oraz spędzania wolnego czasu wspólnie poza domem. |