Abstrakt: |
Badanie przeprowadzono w ramach tematu V-1.5 CPBP 09.02. Jego przedmiotem była społeczna rola dziadków w rodzinie oraz ich pozycja w układzie rodziny wielopokoleniowej. Badaniem objęto wszystkie trzy pokolenia rodziny, jednak w związku z trudnościami technicznymi uzyskano dane na temat 94 pełnych jednostek rodzinnych. W badaniu posłużono się techniką wywiadu, ankietą oraz rozmową. W badaniu dzieci posłużono się dodatkowo Próbą Zdań Niedokończonych wzorowaną na PZN układu Sachsa i Sydney oraz rysunkiem dziadków i rodziny, a w przypadku dorosłych – schematycznym rysunkiem rodziny. Wyniki badania pozwoliły wyodrębnić pięć stylów pełnienia roli społecznej dziadka/babci w rodzinie: dziadkowie jako osoby wspomagające rodziców w realizowaniu ich zadań życiowych (około 40%) - badani najczęściej występowali w roli, która polegała na wspieraniu moralnym i materialnym swoich dorosłych dzieci, lecz bez zastępowania ich w obowiązkach rodzicielskich. Pomoc taka miała zwykle charakter dyskretny. Dziadkowie traktowali swoje dzieci jako osoby dorosłe i dojrzałe, a ich kontakty z wnukami polegały na przekazywaniu wiedzy i doświadczenia, pobudzania ich zainteresowań, wymianie uczuć i informacji o świecie. Kolejnym stylem było pełnienie roli dziadka/babci z pozycji rodzicielskiej (około 32%) – część badanych traktowała swoich synów i córki jako nadal niedojrzałe i wymagające opieki dzieci, w związku z czym niemal całkowicie przejmowali prowadzenie domu oraz opiekę nad wnukami, często mieszkali z rodzinami nuklearnymi swoich dzieci oraz przynajmniej częściowo je utrzymywali. Taka rola dawała dziadkom (zwykle babciom) dominującą pozycję w domu. Trzeci styl to dziadkowie „od święta” – niektórzy badani dziadkowie, pomimo przywiązania do swoich dzieci, żyli swoim życiem, a kontakty z rodzinami traktowali odświętnie, nawet jeśli wizyty takie były stosunkowo częste (np. raz w tygodniu). Dziadkowie tacy sprawiali wnukom prezenty, jednak nie uczestniczyli intensywnie w ich opiece i wychowaniu. Sporadycznie godzili się na pełnienie „dyżurów” w domu swoich dzieci lub zabierali wnuka w przypadku choroby lub wyjazdu rodziców. Następny styl – dziadkowie jako obciążenie (około 16%) – część badanych, szczególnie starszych (w wieku 65-70 lat), postrzegała swoje role w rodzinie rozszerzonej jako obciążenie, a wymagania własnych dzieci odnośnie do opieki nad wnukami w wieku przedszkolnym lub wczesnoszkolnym jako trudne do sprostania. Sytuacja taka często frustrowała badanych, czuli spadek swoich możliwości oraz przydatności młodszym pokoleniom. W relacjach z młodymi wnukami byli czuli, lecz nie byli w stanie długo z nimi przebywać, a tym bardziej sprawować nad nimi opieki. Relacje ze starszymi wnukami były często nacechowane brakiem zrozumienia i poczuciem bezsilności. Rola ta była szczególnie problematyczna w przypadku wspólnego mieszkania dziadków z rodzinami ich dzieci. Ostatni styl to dziadkowie „wakacyjni” – rola taka była często wymuszana dużą odległością miejsca zamieszkania dziadków oraz ich wnuków. Dziadkowie tacy widzieli się ze swoimi rodzinami rzadko, głównie przy okazji większych świąt i uroczystości oraz podczas wakacji letnich. Jeśli byli to dziadkowie miejscy, często wyjeżdżali z wnukami na wczasy. Czasem dziadkowie zabierali wnuki do siebie na czas remontu mieszkania, wyjazdu dorosłych dzieci itp. Dziadkowie tacy często tęsknili za wnukami, z którymi nawiązali bliski kontakt podczas wakacji, idealizowali oni obraz wnuków i ich wzajemnych relacji. |