Abstrakt: |
Celem badania było określenie związku między ideologią oświatową nauczyciela a klimatem klasy, której jest wychowawcą. Pomiaru preferencji ideologicznych dokonano za pomocą Kwestionariusza Ideologii Oświatowej K. Konarzewskiego (1990), w którym wyodrębniono trzy typy poglądów oświatowych: biurokratyzm, romantyzm i liberalizm. Kwestionariusz ten wypełniło 130 nauczycieli z warszawskich szkół podstawowych (klasy I-III), z której to grupy wyodrębniono 10 nauczycieli biurokratów, 10 nauczycieli romantyków i 10 nauczycieli liberałów. Z tak wyselekcjonowanymi grupami badanych przeprowadzono wywiady na temat ich działalności wychowawczo-dydaktycznej. Postrzeganie i stosunek uczniów do nauczycieli mierzono kwestionariuszem własnej konstrukcji Mój nauczyciel, składającym się z 22 pytań. Wypełnili go uczniowie klas trzecich, prowadzonych przez wyselekcjonowanych nauczycieli biurokratów, romantyków i liberałów. Wyniki badania pozwoliły stwierdzić, że nauczyciele romantycy, biurokraci i liberałowie stwarzali swoim wychowankom trzy odmienne środowiska klasowe o różnym klimacie. W klasach nauczycieli romantyków i biurokratów panowała ciepła lub nawet bardzo ciepła atmosfera, natomiast w klasach nauczycieli liberałów – chłód. Uczniowie najbardziej lubili nauczycieli romantyków, najmniej bali się zaś nauczycieli biurokratów. Z kolei nauczycieli liberałów nie tylko bali się najbardziej, ale też najmniej lubili. Nauczyciele biurokraci czynili z klasy bezpieczny teren poprzez narzucanie jasnych reguł zachowania i związanych z nimi oczekiwań. Nauczyciele ci byli autorytetami, sprawiedliwie oceniali uczniów, akceptując tych, którzy dostosowywali się do narzuconych reguł, oraz stosując kary (najczęściej ekspiacyjne) wobec uczniów reguły te łamiących. Pomimo nieuznawania partnerstwa w relacjach z wychowankami, zarządzali nimi życzliwie, przejawiając ciepło i opiekuńczość. Pomimo sympatii żywionej do takich nauczycieli zachowanie uczniów rzadko ulegało poprawie pod wpływem standardowych sposobów przywoływania uczniów do porządku. Nauczyciele romantycy stwarzali wychowankom specyficzny klimat, najbardziej sprzyjający otwieraniu się i dojrzewaniu. Okazywali uczniom ciepło, szacunek i zrozumienie, a także wprowadzali w zasady współzarządzania sprawami klasy. Nauczyciele romantycy byli doradcami i przyjaciółmi, zachęcając uczniów do samodzielności. Partnerstwo rozumieli jako stawianie wymagań na poziomie doświadczeń i wiedzy wspólnych dzieciom i dorosłym. Doceniali znaczenie uczniowskiej współpracy, rozwijając potrzebę wzajemnego zrozumienia, współdziałania i sympatii między uczniami. Najchętniej stosowali też metodę pracy grupowej. Uczniowie akceptowali i rozumieli swoich nauczycieli, przejawiając najniższy poziom zachowań agresywnych, mimo że nauczyciele romantycy byli najmniej ze wszystkich grup badanych przekonani o skuteczności kar, w tym ekspiacyjnych. Nauczyciele liberałowie stawiali uczniom zbyt wysokie wymagania w stosunku do ich poziomu rozwoju, a pod względem wychowawczym ponosili porażkę, odsuwając od siebie dzieci. Proponowali partnerstwo w kontaktach oparte na zasadach równości rozumianej jako podciąganie dzieci do poziomu osoby dorosłej. Nie wprowadzali jasno określonych reguł zachowania w klasie, nieraz przejawiali postawę skrajnie indywidualistyczną, ignorując skargi i nie oferując dzieciom pomocy. Nauczyciele liberałowie byli największymi zwolennikami partnerstwa w relacjach z uczniami, najbardziej tolerowali luźną atmosferę w klasie, stawiali najwyższe wymagania pod względem nabywanej wiedzy oraz najbardziej liberalnie oceniali uczniów, jednocześnie najrzadziej pomagając im w rozwiązywaniu zadań. |