Celem badania była analiza studiów empirycznych nad kompetencjami zawodowymi polskich nauczycieli, ze szczególnym uwzględnieniem problemu samooceny badanych w tym zakresie. Uwzględniono następujące badania: 1) 1995 r. – badanie obejmujące losową próbę 600 nauczycieli szkół warszawskich (badano również rodziców i uczniów); 2) 2004 r. – badanie obejmujące losową ogólnopolską próbę 633 nauczycieli i 130 dyrektorów szkół; 3) 2008/2009 r. – badanie obejmujące losową próbę nauczycieli będących słuchaczami podyplomowych studiów na Wydziale Pedagogicznym Uniwersytetu Warszawskiego. Różne wielkości prób w poszczególnych badaniach nie umożliwiły przeprowadzenia dokładnego porównania wyników ani analizy statystycznej. Wnioski należy zatem traktować jedynie jako refleksję nad kształceniem i doskonaleniem kompetencji zawodowych nauczycieli. Analiza wyników badań pozwoliła stwierdzić, że w 1995 r. nauczyciele najczęściej dostrzegali swoje braki w zakresie konsekwencji i stanowczości (29,4%), a zarówno w 2004, jak i 2009 r. respondenci deklarowali najczęściej, że brakuje im wyrozumiałości i cierpliwości w stosunku do uczniów (2004 r. – 31,3%, 2009 r. – 33,5%), choć brak konsekwencji i stanowczości również uzyskał w tych latach ok. 20% wskazań. Od 2004 r. poprawiła się znacząco samoocena nauczycieli w zakresie pewności siebie i poczucia własnej wartości oraz gruntownego wykształcenia i szerokich kompetencji zawodowych. O ile w 1995 r. ok. 20-30% nauczycieli odczuwało w tych sferach braki, o tyle w 2004 i 2009 r. odsetki te mieściły się już w przedziale 4,5-9,2%. Pogorszyła się za to samoocena nauczycieli w zakresie umiejętności egzekwowania wymagań – w 1995 r. jedynie 11,8% badanych uznało, że posiada braki w tym zakresie, a w 2004 i 2009 r. osób takich było już 26-27%. W 2004 r. porównano zdanie nauczycieli i dyrektorów szkół na temat kompetencji brakujących nauczycielom. Okazało się, że obie grupy badanych najczęściej wskazywały na brak umiejętności radzenia sobie z problemami wychowawczymi (rozpoznawanie problemów emocjonalnych, dyscyplinowanie uczniów, relacje między nauczycielem a uczniem), choć nauczyciele okazali się bardziej krytyczni w tym względzie. Na kolejnych miejscach znalazły się braki w zakresie metodyki (ocenianie wyników, nauczanie, indywidualizowanie procesu nauczania itp.) oraz stosowanie wiedzy w praktyce (diagnozowanie, umiejętności praktyczne). Nauczyciele badani w 2004 i 2009 r. stwierdzili zgodnie, że studia zapewniają głównie wiedzę merytoryczną, dotyczącą nauczanej dyscypliny, oraz wiedzę o metodach kształcenia i ich doborze. Większość badanych poznała również wymagania podstawy programowej. Mniej niż połowa poznała natomiast problematykę z zakresu oceniania uczniów, integrowania wiedzy z własnego przedmiotu z pokrewnymi, polski system edukacji, sposoby motywowania uczniów. Mniej niż 1/3 studentów zdobyła wiedzę na temat indywidualizacji kształcenia, doboru podręczników i programów szkolnych, sposobów dyscyplinowania uczniów, rozpoznawania ich potrzeb edukacyjnych itp. Prawo oświatowe, organizacja współpracy między szkołą a środowiskiem lokalnym, współpraca z rodzicami, systemy edukacji w innych krajach oraz znajomość języka angielskiego to zagadnienia i umiejętności poznane przez mniej niż ¼ badanych. Postulaty badanych dotyczące zmian wymaganych w procesie kształcenia nauczycieli pozostawały spójne z brakami dostrzeganymi w programie studiów – kształcenie przedmiotowe powinno być powiązane z metodycznym, z praktyką w szkole, z podstawą programową i standardami egzaminacyjnymi. Opowiadano się również za uwzględnieniem w większym stopniu wiedzy na temat integracji przedmiotów nauczania oraz zwiększeniem liczby zajęć praktycznych w szkołach. Najczęściej wskazywano jednak na nabywanie umiejętności radzenia sobie z problemami wychowawczymi, na którą składają się rozpoznawanie problemów emocjonalnych uczniów, zaburzeń zachowania, radzenie sobie w trudnych sytuacjach dydaktycznych i wychowawczych czy rozpoznawanie specjalnych potrzeb edukacyjnych. 20% dyrektorów dostrzegało ponadto potrzebę rozwinięcia u nauczycieli umiejętności samodzielnego organizowania warsztatu pracy. 64% nauczycieli dokształcało się, najczęściej w zakresie nauczanego przedmiotu. 9% ukończyło drugie studia podyplomowe, najczęściej metodyczne i dające uprawnienia do nauczania przedmiotu. 1,5% ukończyło trzecie studia podyplomowe. Wśród kursów dokształcających największym powodzeniem cieszyły się kursy podnoszące kompetencje metodyczne, psychologiczne, kursy dla egzaminatorów, kursy diagnozy i ewaluacji szkoły i zarządzania projektami unijnymi. Najwięcej nauczycieli chciało pogłębić swoje kompetencje psychologiczne i pedagogiczne. Wielu odczuwało także dyskomfort z powodu niewystarczającej znajomości języka angielskiego.