Badanie miało na celu analizę danych PISA z 2000 i 2003 roku pod kątem zmian wyników uczenia się w zakresie czytania ze zrozumieniem wśród uczniów najsłabszych. Badaniem PISA objęto 15-latków z krajów OECD (2000 r. – 28 krajów, 2003 r. – 41) i niektórych krajów niezrzeszonych (2000 r. – cztery kraje, 2003 r. – 11 krajów). Badanymi dziedzinami były: czytanie, matematyka i nauki przyrodnicze, przy czym w 2000 roku skoncentrowano się na czytaniu, a w 2003 roku – na matematyce. Porównanie wyników polskich uczniów z obu edycji badania uznano za zasadne ze względu na: ogólną poprawę wyników polskich uczniów w 2003 roku w rozumieniu tekstu, zawdzięczaną najsłabszym uczniom; szczególnie słaby wynik Polski w grupie najgorszych uczniów w porównaniu z resztą krajów badanych w 2000 roku; reformę systemu szkolnego, przeprowadzoną między 2000 i 2003 rokiem; w 2000 roku badano uczniów mających za sobą ostry próg selekcyjny i rozpoczynających naukę w liceum, szkole średniej zawodowej lub zasadniczej szkole zawodowej, natomiast w 2003 roku badano niemal wyłącznie uczniów jednolitego gimnazjum. Wyniki analizy pozwoliły stwierdzić, że dane o wyposażeniu i zasobach szkoły, motywacji uczniów oraz nauczycielach i nauczaniu nie wyjaśniały poprawy wyniku najsłabszych uczniów w 2003 roku w porównaniu z 2000 rokiem. Charakterystyka szkoły i nauczania miała niewielkie znaczenie przy prognozowaniu wyniku uczniów najsłabszych w teście PISA lub nie nastąpiła jej poprawa w stosunku do 2000 roku, która wyjaśniałaby omawianą zmianę. Stwierdzono jedynie wyraźne zmniejszenie się różnic między szkołami z najsłabszej ćwiartki uczniów i pozostałymi szkołami oraz zmniejszenie zróżnicowania środowiskowego (HISEI) między uczniami najsłabszej ćwiartki i pozostałą częścią próby. To zmniejszenie dystansu między uczniami najsłabszymi a resztą badanych oraz zmniejszenie różnic społecznych wiązać można było z reformą szkolnictwa. Potwierdzenia w kolejnych badaniach wymagają jednak hipotezy, zgodnie z którymi na poprawę wyników wpłynęły bardziej heterogeniczny skład uczniów w zakresie poziomu umiejętności oraz wprowadzenie zewnętrznych egzaminów testowych, które miałoby upowszechnić „kulturę testową” i przeorientować pracę szkoły, niezależnie od zmian w programie nauczania.