Abstrakt: |
Celem badania było zebranie opinii uczniów i nauczycieli o przedmiocie wiedza o społeczeństwie oraz jego programie. Ankietą objęto młodzież z ośmiu wrocławskich szkół średnich (cztery licea ogólnokształcące i cztery technika). Uczniowie mieli się odnieść m.in. do: stosunku do przedmiotu, oczekiwań z nim związanych, jego roli w systemie kształcenia ogólnego, tematyki programowej i jej realizacji, proponowanych i akceptowanych metod nauczania. Młodzieży pozostawiono dużą dowolność w formie wypowiedzi. Przeprowadzono także 12 wywiadów z nauczycielami przedmiotu o stażu od 2 do 30 lat. Zdecydowana większość młodzieży uznała, że WOS pełni istotną rolę w procesie edukacyjnym i umożliwia zrozumienie problemów współczesnego świata, integrację wiedzy, akcentowany był też aspekt poznawczy i kształcący tego przedmiotu. Badani oczekiwali od lekcji WOS-u pomocy w zrozumieniu spraw społeczeństwa i kraju oraz uzupełnienia wiedzy. Młodzież w szkołach, w których nauczyciele wiernie realizowali treści programu, na ogół krytycznie oceniała tematykę i sposób przeprowadzania zajęć. Najczęstszym zarzutem było przeteoretyzowanie programu wiedzą o polityce; źle było również przyjmowane często odwołanie się przez nauczycieli do przeszłości. Na zainteresowanie mogli liczyć nauczyciele, dla których program był punktem odniesienia, a bieżąca rzeczywistość materiałem do analizy. Dla wielu ankietowanych równie istotna jak orientacja we współczesnym świecie była możliwość porównania własnych poglądów z opinią rówieśników, dlatego wysoko oceniano lekcje prowadzone metodą dyskusji. Chętnie akceptowano też spotkania z przedstawicielami władz i organizacji. Uczniowie sugerowali wykorzystanie na lekcji bieżących informacji prasowych, radiowych, telewizyjnych. Wśród treści programu za interesujące uznano głównie aktualne wydarzenia, mechanizmy rządzące polityką, funkcjonowanie systemów politycznych i ekonomicznych, problem władzy i jej sprawowania, rolę środków masowego przekazu, umiejętność podejmowania zracjonalizowanych decyzji w danej sytuacji; także zagadnienia z zakresu psychologii społecznej, kultury i cywilizacji, etyki, socjologii. Niektórzy krytycznie oceniali przesycenie programu treściami politycznymi. Postulowano wprowadzenie zagadnień socjologicznych. Część ankietowanych stwierdziła, że przedmiot nie powinien być realizowany według narzuconego planu. Za podstawowy wyznacznik programu i tematów lekcji uznano bieżącą sytuację w kraju i na świecie. Duża grupa uczniów podkreślała, że zainteresowanie przedmiotem zależy od ich wpływu na jego koncepcję. Młodzież proponowała dwudzielną konstrukcję programu z podziałem na hasła obowiązkowe i fakultatywne. Nauczyciele na ogół krytycznie oceniali strukturę i zakres merytoryczny programu, przede wszystkim zbyt duże rozbudowanie warstwy teoretycznej. Zastrzeżenia budziło też emocjonalne zabarwienie charakterystyki pewnych wydarzeń i zjawisk z niedalekiej przeszłości. Wskazywano również, że obecna rzeczywistość ukazywana jest w sposób nazbyt optymistyczny, programowi zarzucano świadome pomijanie trudnych problemów nurtujących społeczeństwo. Podkreślano, że formuła programu zmusza młodzież do pasywnych zachowań politycznych i ogranicza jej aktywność obywatelską. Jednym z najmocniej akcentowanych zarzutów był brak próby kształtowania wizji przyszłości. Struktura formalna programu była najczęściej krytykowana za brak powiązań między elementami. Wiele pojęć wprowadzono przy założeniu ich wcześniejszego przyswojenia przez młodzież, brakowało treści niezbędnych do zrozumienia mechanizmów i konfliktów społecznych czy politycznych, metod i technik podejmowania decyzji w polityce. Program był zbyt szczegółowy i przez to krótko aktualny, uwzględniał jeden scenariusz wydarzeń; wprowadzał zbyt wiele szczegółowych i sugestywnie sformułowanych pytań, przez które nauczyciele czuli się ograniczeni (chociaż młodzi nauczyciele uważali je za wskazówkę w planowaniu toku lekcji). Zaproponowano ścisłe określenie zadań przedmiotu; nauczyciele byli na ogół zgodni, że powinno być nim wykształcenie człowieka potrafiącego podejmować zracjonalizowane decyzje. Program powinien zawierać hasła stałe i fakultatywne; proponowano też zakreślenie tylko ogólnych treści i celów kształcenia; padła skrajna propozycja całkowicie otwartego programu, formułowanego przez nauczyciela i uczniów. Zaproponowano utworzenie czasopisma dotyczącego problematyki WOS-u, skierowanego do uczniów szkół średnich. Nauczyciele odnieśli się też do celowości zamieszczania przedmiotu w zestawie egzaminów maturalnych. |