Abstrakt: |
Celem badania było odtworzenie sposobu postrzegania Europy jako rzeczywistości geograficznej, politycznej i kulturowej przez młodzież. Badaniem objęto młodych Europejczyków z Polski, Litwy, Francji, Hiszpanii, Rosji, Niemiec i Wielkiej Brytanii oraz młodych mieszkańców Australii, Stanów Zjednoczonych i Izraela. Materiał badawczy stanowiły zebrane metodą audytoryjną, udzielone przez studentów starszych lat studiów pisemne odpowiedzi na pytania: czym jest dla Ciebie Europa; wymień dziesięć państw europejskich i uszereguj je od najważniejszego do najmniej, Twoim zdaniem, ważnego. Podaj, co brałeś pod uwagę, tworząc hierarchę; co możesz powiedzieć o historii Europy; co możesz powiedzieć o obecnej roli Europy; jak wyobrażasz sobie przyszłość Europy za dziesięć lat; jakiego rodzaju przywództwa spodziewasz się w Europie w tym czasie. Polska część badania objęła w sumie 105 wypowiedzi studentów trzeciego, czwartego i piątego roku Uniwersytetu Warszawskiego oraz Politechniki Warszawskiej (31 osób – nauki społeczne, 74 osób – nauki matematyczno-fizyczne i informatyka). W marcu 1989 roku przeprowadzono pilotaż, rok później badanie główne. Wyniki pokazały, że polska młodzież prezentowała silne poczucie istnienia cywilizacyjnej i politycznej bariery, dzielącej Polskę od Europy (silniejsze nawet niż w badaniu pilotażowym, w którym postawa taka określona została roboczo „kompleksem polskim”). Pojęcie Europy było dla studentów trudne do zdefiniowania, a stosunek do niego ambiwalentny, co ujawniały sprzeczne oceny (Europa jako kolebka kultury, ale też jako narzucająca ją innym itp.) w połączeniu z wyrażaną jednocześnie potrzebą jasności i ładu. Tożsamość europejską polskich studentów tworzyły przede wszystkim wspólne wartości (chrześcijaństwo, nauka, demokracja, sztuka) oraz wspólna historia, tradycja i kultura. Jednak wymiary te były różnie oceniane. W wyniku analizy leksykalnej i stylistycznej wyodrębniono dwa typy identyfikacji z Europą – formalny i emocjonalny. Krzyżowały się one z dwoma rodzajami postaw – kosmopolityczną i narodową. Ta ostatnia uwidaczniała się poprzez postrzeganie Europy przez pryzmat własnego kraju, poświęcanie wiele miejsca historii Polski, umieszczanie Polski na pierwszym miejscu w hierarchii krajów bez podania racjonalnego kryterium. Charakterystyczne były: kontekst historyczny myślenia o Europie oraz europocentryzm – niekiedy spontaniczny, niekiedy ukrywany i trudny do przezwyciężenia. Obraz Europy jawił się często jako uproszczony i złożony ze stereotypów dotyczących krajów europejskich. Spośród 14 cech najczęściej wymienianych jako cechy dominujące poszczególnych krajów w charakterystyce Polski znalazły się: negatywne doświadczenia historyczne, zanieczyszczenie środowiska, wpływ na zmiany polityczne w Europie i poczucie własnej wartości. Polskę postrzegano jako mniejszą, bardziej zaludnioną i bardziej zanieczyszczoną niż w rzeczywistości, nie dostrzegano walorów krajobrazu i dorobku artystycznego. W centrum uwagi studentów znalazły się poza własnym krajem Niemcy i ZSRR. Pierwszy jako potęga gospodarcza, drugi jako potęga militarna. Wielką Brytanię utożsamiano z wysokim potencjałem intelektualnym i cywilizacyjnym, Francję zaś widziano jako centrum kulturalne. |