Abstrakt: |
Przedmiotem badania były cele dydaktyczne, realizowane przez nauczycieli i uczniów podczas lekcji. Badaniem objęto lekcje języka polskiego w klasach trzecich szkoły podstawowej. Zgromadzono dane z obserwacji 80 lekcji w 10 klasach 10 szkół w Szczecinie. W badaniu posłużono się typologią pytań i poleceń W. Kojsa. Wyniki badań ukazały, że w czasie jednej lekcji nauczyciele formułowali od 13 do 23 zadań. Ogółem było wśród nich więcej pytań (57,3%) niż poleceń (42,7%). Dominowały pytania dopełnienia, a szczególnie te z użyciem zaimka „co”. Często wymagano od uczniów podania informacji o cechach poznawczych lub strukturalnych danego obiektu (pytania z zaimkami „jaki”, „jaka”), szczególnie przy opracowywaniu czytanek. Nieco rzadziej wymagano od uczniów odpowiedzi na pytanie „kto?” – częściej były to pytania służące nauczycielom w kierowaniu pracą uczniów („kto skończył?”) i przekazywaniu informacji merytorycznych („kto wie?”) niż w ich przetwarzaniu. Z podobną częstością występowały pytania z przysłówkiem „jak” i wymagały opisu lub klasyfikacji, rzadko opisu działania. Jeszcze rzadziej wymagano od uczniów określenia związku przyczynowo-skutkowego lub sprawczego, poszukiwania informacji o nieznanym obiekcie/relacji, wychodzenia poza dostarczone informacje (pytania z zaimkiem przysłówkowym „dlaczego”). Najrzadziej pojawiały się pytania o uporządkowanie informacji, („gdzie”, „kiedy”), wybór jednych obiektów spośród innych („który”), pytania z zaimkami „skąd” i „dokąd” oraz pytania wymagające wskazania czynności realizujących podany cel. Większość poleceń stanowiły te z formami „wybierz”, „podkreśl”, „poszukaj” itp. Pojawiały się też polecenia: „zapamiętaj”, „przypomnij sobie”, „pomyśl” itp. Znacznie mniej zanotowano poleceń typu „streść”, „zaprojektuj”, „wyjaśnij” itp., najrzadziej zaś pojawiały się polecenia typu „zestaw”, „sklasyfikuj”, „uzasadnij” itp. Ponad połowa (54,84%) zadań dydaktycznych stanowiły te, które wymagały od uczniów zapamiętania i opracowania wiadomości. Następnie były to zadania zmierzające do odtworzenia, doskonalenia i utrwalania wiadomości (44,57%). Tylko 0,59% służyło formułowaniu pytań i hipotez przez uczniów. Nauczyciele objęci badaniami zmierzali zatem do realizacji dwóch celów – zapoznania uczniów z określonymi przez program nauczania i podręczniki wiadomościami, ukształtowania określonych umiejętności i nawyków. Tym samym koncentrowali się na celach rzeczowych, zaniedbując cele podmiotowo-osobowościowe a co za tym idzie postulaty koncepcji kształcenia wielostronnego. |