Badanie stanowiło część projektu badawczego skoncentrowanego na kwestiach oświaty i kultury na Podbeskidziu i pograniczu polsko-czeskim, prowadzonego przez Społeczny Zespół Badań Kultury i Oświaty Pogranicza. Przedmiotem badania były uwarunkowania dróg życiowych młodzieży z Zaolzia. Badaniem objęto około jednej trzeciej wszystkich uczniów szkół ponadpodstawowych lub klas z polskim językiem nauczania, w tym: 212 uczniów klas II-IV gimnazjum polskiego w Czeskim Cieszynie, 27 uczniów klas trzecich gimnazjum polskiego w Orłowej (filii gimnazjum w Czeskim Cieszynie) oraz absolwentów tej szkoły (maturzystów 1992 roku), 60 uczniów Akademii Handlowej w Czeskim Cieszynie, 24 uczniów Technikum Mechanicznego w Karwinie, 20 uczniów Średniej Szkoły Zdrowotnej w Karwinie, 118 uczniów klas ósmych szkół podstawowych w Czeskim Cieszynie i Karwinie. W badaniu posłużono się metodą ankietową i analizą dostępnej dokumentacji. Wykorzystano również materiał zgromadzony w toku obserwacji i sondaży środowiskowych. Badana młodzież charakteryzowała się wyraźnym poczuciem tożsamości, identyfikowała się ze społecznością polską osiadłą na Zaolziu, była świadoma swoich narodowych korzeni i tradycji społeczności lokalnej. Młodzież ta wraz z dorosłymi podtrzymywała elementy polskiej kultury – język (język polski oraz szczególną odmianę gwary ludowej z pozostałościami dawnego języka polskiego), obyczaje i kulturę regionalną. Młodzież najczęściej posługiwała się gwarą i miała poczucie, że ją zna najlepiej. Jednocześnie zachowania świadczące o identyfikacji narodowej ulegały zmianom – 43% badanych twierdziło, że w ich rodzinach obyczaje polskie były pielęgnowane, a 44% nie umiało wskazać, jakie obyczaje funkcjonowały w życiu ich rodzin. Nasilał się także proces asymilacji ludności polskiej w związku ze wzrostem liczby małżeństw polsko-czeskich i rzadziej polsko-słowackich (75% młodych Polek wychodziło za nie-Polaka). 64% uczniów klas ósmych szkół podstawowych zgłosiło ponadto plany związane z czasową lub stałą emigracją. Identyfikacja narodowościowa okazała się wyznacznikiem planów edukacyjnych i dróg życiowych – do gimnazjum (odpowiednika liceum ogólnokształcącego w Polsce) uczęszczała młodzież planująca podjąć studia wyższe (75% gimnazjalistów, częściej chłopcy niż dziewczęta), w tym blisko 40% w Polsce. Około 70% absolwentów filii gimnazjum w Orłowej z powodzeniem realizowało swoje plany edukacyjne. Wśród pozostałych sporą część stanowiły osoby planujące ponownie ubiegać się o indeks wyższej uczelni. Uczniowie średnich szkół zawodowych planowali zdobyć kwalifikacje profesjonalne i podjąć pracę, choć szkoły z polskim językiem nauczania miały skromną ofertę w tym zakresie, z którego to powodu część młodzieży podejmowała naukę w szkołach zawodowych z czeskim językiem nauczania. Młodzież wyrażała przekonanie, że język nauczania nie ma znaczenia w karierze edukacyjnej. Jednocześnie 25% uczniów klas ósmych ze szkół podstawowych i około 20-40% uczniów klas czwartych gimnazjów oświadczyło, że przy wyborze szkoły istotnym argumentem był język nauczania. Towarzyszyło temu przekonanie części rodziców o spadku przydatności języka polskiego, którego naukę uznają za niecelową (20%). Większość badanej młodzieży zdecydowanie opowiadała się za istnieniem polskiego szkolnictwa na Zaolziu, ponad połowa widziała potrzebę funkcjonowania bardziej rozwiniętego szkolnictwa. Większość wyraziła również zadowolenie z dokonanego wyboru szkoły z polskim językiem nauczania. Starsi uczniowie wykazywali większe przywiązanie do swojej szkoły i większą świadomość dotyczącą roli polskiego szkolnictwa. Szkoły polskie uważano za równie dobre co czeskie, choć nie traktowano ich bezkrytycznie, zgłaszano pewne zastrzeżenia i propozycje zmian. Ujednolicony w okresie powojennym model organizacji młodzieżowych oraz szerzej – działalności społecznej i kulturowej ludności polskiej – ulegał na początku lat 90. ponownemu rozbiciu (jak w okresie międzywojennym), jednak młodzież raczej nie upatrywała już w organizacjach i stowarzyszeniach źródeł własnych przemyśleń, wyborów czy wzorów do naśladowania.