Abstrakt: |
Celem badania była weryfikacja hipotez dotyczących odmienności postaw i wartości w środowiskach rodziców posyłających dzieci do szkół państwowych i niepaństwowych oraz nauczycieli obu typów szkół. Postawy i wartości nauczycieli mierzono za pomocą wybranych wskaźników, które dotyczyły celów i aspiracji życiowych postrzeganych w życiu jako ważne, wyobrażeń o kryteriach, jakim powinna odpowiadać dobra władza w Polsce, stopnia akceptacji wybranych modelowych cech ustroju demokratycznego, orientacji na wartości materialistyczne-niematerialistyczne, przyczyn nierówności społecznej i akceptowanych sposobów zapobiegania im (pomagania słabszym), a także orientacji moralnych badanych. Badaniem objęto nauczycieli i rodziców szkół niepaństwowych i państwowych w Warszawie i małych miejscowościach na terenie całego kraju. Wykorzystano technikę ankiety wypełnianej samodzielnie przez badanego. Stosowano cztery różne wersje kwestionariusza ankiety w zależności od badanej zbiorowości (rodzice lub nauczyciele) i rodzaju szkoły (państwowa lub niepaństwowa). W sumie badanie przeprowadzono w 44 szkołach: 10 państwowych i 10 niepaństwowych w Warszawie oraz ośmiu państwowych i 16 niepaństwowych w małych miejscowościach. W każdej szkole badaniu podlegali rodzice uczniów wylosowanej klasy pierwszej i drugiej oraz nauczyciele uczący w klasach I-IV. Wyniki badania potwierdziły hipotezę, że w przypadku obu typów szkół środowiska socjalizacji tworzone przez układ szkoła – rodzice są bardziej odmienne, niż mogłoby to wynikać z założenia, że różnią się one jedynie ofertą zajęć dodatkowych i metodami dydaktycznymi. Sposób postrzegania poszczególnych celów i aspiracji życiowych jako mniej lub bardziej ważnych we wszystkich czterech zbiorowościach był podobny, jednak rodzice i nauczyciele ze szkół niepaństwowych częściej uznawali za ważne interesujące życie, poczucie sukcesu i życie komfortowe, czyli aspiracje, które można uważać za pożądane u jednostek dynamicznych, zorientowanych na osiąganie. Rodzice ze szkół państwowych częściej oceniali nisko poczucie sukcesu i interesującego życia, a równocześnie mieli stosunkowo najsilniejszą skłonność do wysokiej oceny wiecznego zbawienia. Rodzice i nauczyciele ze szkół niepaństwowych wyraźnie częściej demonstrowali orientację postkonwencjonalną (władza musi być demokratycznie wybrana), podczas gdy pozostali zdecydowanie częściej wykazywali orientację przedkonwencjonalną (władza musi doprowadzić do poprawy sytuacji materialnej ludności). Rodzice i nauczyciele ze szkół państwowych podzielali ten sam system wartości, rodzice i nauczyciele ze szkół niepaństwowych różnili się między sobą systemem wartości i koncepcją ładu społecznego. System wartości przekazywany uczniom szkół państwowych był bliższy temu charakterystycznemu dla okresu sprzed zmiany systemowej w Polsce; wartości przekazywane w szkołach niepaństwowych były kombinacją tego, co uważa się za spójne z nowym ładem w wypadku rodziców i systemu będącego mozaiką różnych cech w wypadku nauczycieli. Nauczyciele niezależnie od typu szkół byli wyraźnie bardziej niż rodzice zorientowani na wartości materialistyczne. Decydującym czynnikiem różnicującym orientację na wartości był u rodziców poziom wykształcenia, a u nauczycieli – wiek. Szkoły niepaństwowe tworzyły mikrośrodowisko reprezentujące wartości bliższe tym, które uważa się za pożądane w społeczeństwie podlegającym reformom ekonomicznym i politycznym, zmierzającym do tworzenia systemu demokratycznego i gospodarki wolnorynkowej, niż szkoły państwowe. Istniała jednak znaczna rozbieżność między tym, co reprezentowała szkoła jako podstawowa instytucja socjalizująca, a koncepcjami społecznymi i politycznymi członków klasy politycznej. |