W ramach tematu badawczego Wychowanie fizyczne w szkole zrealizowano pięć zadań badawczych: 1. Ocena stopnia nowoczesności procesu wychowania fizycznego we współczesnej polskiej szkole różnych typów: celem badania było znalezienie odpowiedzi na pytanie, jaki jest stopień i zakres nowoczesności procesu wychowania fizycznego w polskiej szkole. Sondażem diagnostycznym objęto 58 pracowników nadzoru pedagogicznego i 178 nauczycieli oraz uczniów z 10 wylosowanych szkół podstawowych w siedmiu miejscowościach województw północnych; przeprowadzono skategoryzowane obserwacje lekcji wychowania fizycznego w szkołach różnych typów. Według nauczycieli i pracowników nadzoru najważniejszym celem wychowania fizycznego była dbałość o zdrowie dziecka; na drugim miejscu nauczyciele wymieniali rozwijanie kondycji motorycznej, pracownicy nadzoru – kształtowanie umiejętności i nawyków ruchowych; nauczyciele wskazywali też autoedukację, pracownicy nadzoru – przygotowanie do imprez sportowych. Nowoczesność była pojęciem kojarzonym z różnorodnymi, nowatorskimi formami, metodami oraz sprzętem; 52,8% nauczycieli nie odpowiedziało, na czym polega nowoczesność w prowadzonych przez nich lekcjach. Badani podczas realizacji nowoczesnych lekcji WF-u napotykają trudności z powodu braku bazy, sprzętu, zbyt dużej liczebności grup ćwiczących. Analiza wypowiedzi uczniów wskazała, że 224 posiadało bardzo pobieżne wiadomości z zakresu WF-u; szkoła nie zapoznawała uczniów z formami takimi jak łyżwiarstwo, pływanie, taniec; w zajęciach pozalekcyjnych chętniej uczestniczyli chłopcy; uczniowie umiejętności nabyte na lekcjach rzadko wykorzystywali w czasie wolnym spędzanym z rodzicami (10%); baza w ich szkołach była nikła, formy i metody prowadzenia zajęć tradycyjne; WF-u nie lubiła jedna piąta uczniów, pozostali traktowali go jako czynny wypoczynek i wyżycie ruchowe po pracy intelektualnej w szkole. Pracownicy nadzoru wytypowali 143 nauczycieli pracujących nowocześnie; podczas obserwacji lekcji w szkołach określono przejawy nowoczesnej pracy u 32 nauczycieli. Przejawy prospekcji wystąpiły często i bardzo często u 43,7% nauczycieli, humanizacji – 43,7%, autoedukacji – 34,3%, indywidualizacji – 25%; intelektualizacja występowała na każdej lekcji, bardzo często u 9,4%, często u 37,5%. Przejawy te występowały podczas wszystkich lekcji w podobnej liczbie – 19-20,7%. 68% obserwowanych lekcji odbywało się w szkołach bez sal gimnastycznych. Badani nauczyciele w 13,8% ocenili pozytywnie zainteresowanie rodziców wychowaniem fizycznym. Stwierdzono, że w zdecydowanej większości szkół w Polsce proces wychowania fizycznego jest mało nowoczesny, za powody uznano brak wykwalifikowanej kadry i trudne warunki do prowadzenia bogatszych form zajęć; w wychowaniu fizycznym w szkołach nie wykorzystuje się wszystkich środków do kształcenia aktywnej postawy uczniów wobec kultury fizycznej; rzeczywisty poziom nowoczesności odbiega od postulatów teorii kultury fizycznej. 2. Wychowanie fizyczne dziewcząt w świetle ich aspiracji i potrzeb: celem badania były rozpoznanie i ocena warunków realizacji zajęć WF-u dziewcząt w szkołach podstawowych i ponadpodstawowych, wysondowanie opinii uczennic i nauczycielek na temat treści, form, metod realizacji zajęć WF-u, oczekiwań i propozycji uczennic w tym zakresie. Badaniem ankietowym (1987) objęto: 178 nauczycielek WF-u, 394 uczennice wiejskich i miejskich szkół podstawowych z 21 województw; 182 absolwentki szkół średnich rozpoczynające studia wyższe na Uniwersytecie Wrocławskim, Akademii Medycznej, Politechnice i AWF we Wrocławiu. Przeprowadzono obserwacje 253 lekcji WF-u w szkołach podstawowych (40%) i ponadpodstawowych (60%) w siedmiu województwach (maj – czerwiec 1989). Stwierdzono, że duża część zajęć WF-u odbywała się w nieodpowiednich warunkach, najgorzej było w szkołach zawodowych i podstawowych wiejskich – ponad 60% nie miało sal gimnastycznych; w SP około 50% zajęć odbywało się w salach zastępczych i na korytarzach; brakowało szatni, umywalni, ich stan był niezadowalający. Wyposażenie oceniono jako dostateczne; najsłabsze było w wiejskich SP, najlepsze w LO i niektórych technikach; największe braki występowały w wyposażeniu do ćwiczeń muzyczno-ruchowych i gimnastyki artystycznej. Program WF-u był oceniany przez uczennice i nauczycieli jako dobry, pozwalający m.in. na swobodny dobór treści do posiadanych warunków i do zainteresowań ćwiczących; treści te nie były jednak realizowane z powodu braku warunków bazowo-sprzętowych i ciasnoty w salach; największe dysproporcje między oczekiwaniami a możliwościami dotyczyły pływania – w trakcie programowych zajęć WF-u nie miało żadnych możliwości nauki pływania 90% uczennic wiejskich, 80% uczennic miejskich szkół podstawowych i ponad 70% uczennic szkół ponadpodstawowych. Najpopularniejsze wśród ogółu uczennic były głównie siatkówka i pływanie, następnie ćwiczenia muzyczno-ruchowe, gimnastyka i koszykówka, w szkołach podstawowych także piłka ręczna. W codziennej praktyce dominowały gry sportowe – 34%, gimnastyka – 25%, lekkoatletyka – 22%, inne formy ruchowe były realizowane w znacznie mniejszym zakresie, najrzadziej zajęcia pływania – 2%. 3. Programy szkolnego wychowania fizycznego jego kontynuacja wychowania przedszkolnego i jako przygotowanie do dalszych etapów edukacji oraz do permanentnej edukacji: celem badania było określenie, czy w zdobywaniu umiejętności, sprawności i wiedzy oraz w kształtowaniu postaw do kultury fizycznej istnieje pionowa drożność w kolejnych instytucjach oświatowych. Pytania szczegółowe: czy istnieje ciągłość treści programowych w zakresie poszczególnych umiejętności ruchowych oraz kompleksowość ich nauczania; czy rozwój sprawności fizycznej jest planowany całościowo w okresie od trzeciego do 20. roku życia; czy wiedza z zakresu kultury fizycznej jest progresywnie programowana; jak wygląda w praktyce systematyczność w nauczaniu i kształtowaniu człowieka poprzez szkolne wychowanie fizyczne. Badaniem objęto 50 nauczycieli i 389 uczniów klas pierwszych szkół podstawowych z dużych i małych miast oraz wsi, 474 uczniów klas pierwszych liceów ogólnokształcących z miast wojewódzkich i zasadniczych szkół zawodowych małych miast. Przeprowadzono analizę dokumentacji szkolnej – programy wychowania zdrowotnego od przedszkola do szkół ponadpodstawowych, zapisy tematów lekcji WF-u, zadania kontrolno-oceniające, plany rocznej pracy nauczyciela, dokumentację uczniów; przeprowadzono testy i pomiary osiągnięć szkolnych – test sprawności fizycznej Z. Chromińskiego, testy umiejętności, pomiary rozwoju fizycznego, testy wiadomości o kulturze fizycznej, techniki pomiaru postaw do kultury fizycznej według Strzyżewskiego; przeprowadzono sondaż diagnostyczny – kwestionariusze wywiadów zbiorowych i indywidualnych, metodę ekspertów – ekspertyzy treści nauczania pięciu dyscyplin sportowych. Analiza dokumentacji szkolnej dotyczyła w większości regionów północnej Polski, pozostałe metody – makroregionów północnego, południowego, wschodniego, zachodniego, centralnego. Stwierdzono, że cele kształcenia i wychowania były zgodne z nowoczesnymi tendencjami ogólnopedagogicznymi na świecie i założeniami teorii WF-u w Polsce, spójne, drożne. Plany rocznej pracy nauczycieli wykazywały korzystanie z propozycji programowych i metodycznych; w klasach pierwszych SP widoczna była większa kompleksowość planowanych zadań, w klasach pierwszych szkół ponadpodstawowych preferowano nauczanie umiejętności z zakresu podstawowych dyscyplin; zapisy tematów wykazywały progresję treści, w szkołach ponadpodstawowych – dominację treści sportowych, podobieństwo dla obu płci; zadania kontrolno-oceniające nie były stosowane powszechnie, skupiały się generalnie na technikach sportowych. 4. Wpływ emocjonalizacji lekcji kultury fizycznej na kształtowanie się postaw wobec kultury fizycznej u uczniów klas VI-VIII: celem badania było określenie: jak nauczyciel może na lekcji WF-u zmieniać postawy uczniów wobec kultury fizycznej; czy kształtowanie afirmatywnych postaw dziewcząt zależy od programu obligatoryjnych zajęć kultury fizycznej, czy od warunków odbywania zajęć; czy na postawę wobec kultury fizycznej mają znaczący wpływ emocjonalne przeżycia dziecka na zajęciach. Przeprowadzono eksperyment – w 16 klasach VI-VIII czterech szkół w Sopocie i Gdańsku przez dwa lata (1987/1988 i 1988/1989) lekcje wychowania fizycznego nasycono przeżyciami emocjonalnymi, które miały kształtować pozytywne postawy uczniów wobec kultury fizycznej. 644 uczniów z 16 klas eksperymentalnych (w tym 396 dziewcząt) i 16 kontrolnych oraz nauczycieli objęto sondażem diagnostycznym. Stwierdzono, że ogólna postawa uczniów do kultury fizycznej w większości była pozytywna. Lepsze efekty zauważono w klasach eksperymentalnych (74,5% odpowiedzi pozytywnych) niż w klasach kontrolnych (68,4%), odpowiedzi obojętnych było odpowiednio 15,6% i 21,2%, negatywnych – 9,8% i 10,4%. Wśród składników postawy najwyżej uplasował się składnik intelektualny (81,5% odpowiedzi pozytywnych w klasach eksperymentalnych i 79% w kontrolnych), następnie emocjonalny (74,5% i 73,4%), behawioralny (67,2% i 66,6%, brak istotnej różnicy statystycznej). Dziewczęta zmieniły swoją postawę istotnie we wszystkich komponentach, szczególnie wysokie różnice między klasami zauważono w zakresie składnika emocjonalnego. W przypadku chłopców klasy eksperymentalne górowały nad kontrolnymi komponentem poznawczym, komponent emocjonalny był istotnie niższy. Ankietowane nauczycielki zgodziły się, że przekazywane w ramach eksperymentu treści były ważne i potrzebne, wiele wyjaśniły uczniom, rozbudziły zainteresowania, oddziaływały na psychikę, na ogół były zrozumiałe. Wyniki zdawały się potwierdzać słuszność hipotezy o znaczącym wpływie dostarczania przeżyć emocjonalnych uczniom na lekcjach WF-u na kształtowanie się pozytywnych postaw wobec kultury fizycznej. 5. Przygotowanie młodzieży do przyszłego uczestnictwa w kulturze fizycznej: celem badania była próba charakterystyki wychowania pod kątem jego odległych efektów. Sondażem diagnostycznym objęto 997 uczniów klas drugich i trzecich w 11 liceach ogólnokształcących Krakowa oraz 992 absolwentów tych liceów studiujących w Krakowie, przy czym w przypadku 100 osób dodatkowo rejestrowano czynności w ciągu jednego tygodnia. Wywiadem objęto 37 nauczycieli WF-u, obserwacją – 63 lekcje WF-u w liceach. Dokonano analizy dokumentacji szkolnej 6559 uczniów i analizy programów WF-u w szkole podstawowej. Stwierdzono m.in., że w roku szkolnym 1985/1986 9,5% uczniów nie ćwiczyło przynajmniej jeden semestr. Poza lekcjami WF-u w zajęciach sportowych w szkole uczestniczyło systematycznie 8% dziewcząt i 12% chłopców, poza szkołą – 39% i 48%. Podczas lekcji zarejestrowano jedną trzecią czynności kontrolnych, działanie wychowawcze wystąpiło w 5% czynności. Relacje między nauczycielem a uczniem miały charakter rzeczowy – 43,4%, obojętny – 34,8%, konfliktowy – 1,3%; 20,5% relacji miało charakter stymulatywny. Absolwenci szkół średnich mało aktywnie spędzali czas wolny. Główną formą była uprawiana niesystematycznie turystyka, pewną popularnością cieszyły się biegi, ćwiczenia gimnastyczne, narciarstwo, ćwiczenia siłowe. Studenci przeznaczali na ćwiczenia średnio 93 minuty tygodniowo. W budżecie czasu u połowy badanych nie odnotowano czasu na aktywność ruchową. W organizacjach sportowych lub turystycznych zrzeszonych było 16,7% kobiet i 27,2% mężczyzn. 25,9% badanych przypisywało szkole rozbudzenie aktywności ruchowej, 8,5% zniechęcenie do niej, 65,5% wskazało obojętność. Stwierdzono, że w dziedzinie szkolnego wychowania fizycznego nie było znaczących różnic między funkcjami postulowanymi a założonymi w programach nauczania; system WF-u w szkole nie obejmował całej populacji młodzieży, zasięg zajęć pozalekcyjnych i pozaszkolnych był niewielki; WF w szkole nie nadążał za nowoczesnymi tendencjami teorii wychowania, w procesie szkolnego WF-u zdecydowanie przeważało nauczanie nad wychowaniem; badanie odległych skutków wychowanie fizycznego w szkole również ujawniło słabość tej dziedziny; istniały spore rozbieżności między postulowanymi i założonymi a realizowanymi funkcjami WF-u; szkolny system WF-u słabo przygotowywał do uczestnictwa w kulturze fizycznej.